滿文閱讀 索引

《御製增訂清文鑑》
《御製增訂清文鑑・卷一・天部》摘錄
《御製增訂清文鑑・卷三十一・獸部》摘錄

奏摺
刑部尚書托賴等奏為郎中額森自縊案請旨摺

《聊齊志異》
考城隍
聶小倩（一、二、三、四、五、六（未完））

滿文《元史》《蒙古源流》
《元史》一　成吉思汗先世
《元史》二
木華黎事跡摘錄
《蒙古源流》卷三

《三國志演義》 ilan gurun i bithe
〈出師表〉

滿文《資治通鑑綱目》
聶政刺殺俠累
齊侯封即墨大夫、烹阿大夫
圍魏救趙之桂陵之戰
馬陵之戰
鴻門宴
陳平歸漢

雜錄
太宗文皇帝大破明師於松山之戰
平定朔漠方略
尼布楚條約
《職貢圖》摘錄（大西洋國夷僧女尼、荷蘭國夷人、英吉利國夷人、法蘭西國夷人、日本國夷人）
《左傳・鄭伯克段于鄢》
《心經》
〈桃花源記〉
岫巖八旗學堂教材《滿漢會話》

錫伯語
《滿語故事譯粹・小白兔與小黑兔》
錫伯語文課本　詹天佑

滿文版《蒙古源流》卷三（未完待補）

- 滿文轉寫取自《Monggo han sai da sekiyen: Die Mandschufassung von Secen Sagang's Mongolischer Geschichte》，書中僅錄轉寫，無滿文原文，故間或有誤，亦無從查照確認。
- 漢譯取自《欽定蒙古源流》。清乾隆時，嘗對異族人名地名等譯名全面重譯，故此處譯名俱與其他史書不同。

---

(p32) julgei tubet ba i niyac'i zambo han i nadaci jalan de serc'i zambo han. longnam gebungge amban de belefi soorin be durihe manggi. boroza. jiyac'i. burtecino ahūn deo ilan nofi son son i ukame jailara de.

古土伯特地方，尼雅持贊博汗之七世孫色爾持贊博汗，為其臣隆納木篡奪汗位，其子博囉咱、罝持、布爾特齊諾等弟兄三人，俱各出亡。

- 土伯特，即西藏。此書作於清，時藏傳佛教盛行，故書中將蒙古之源，與西藏、印度等佛教傳說相結合。
- 布爾特齊諾，即《祕史》「孛兒帖赤那」（börte cino），直譯為蒼狼。

fiyanggū burtecino. gungbo i bade jailame genehebi. ineku gungbo ba i gowa maral sere sargan jui be sargan gaifi. tenggis mederi be doome genefi. dergi baru yabume. baigal ula i jecen ergi burgan galduna gebungge alin de isinafi. bita ba i urse de acafi. inde turgun be fonjihade.

季子布爾特齊諾，出之恭博地方，即娶恭博地方之女郭斡瑪喇勒為妻，往渡騰吉斯海，東行至拜噶勒江所屬布爾干噶勒圖納山下，遇必塔地方人衆，詢其故，

- 郭斡瑪喇勒，即《祕史》「豁埃馬闌勒」（qo'ai maral），直譯為白鹿。
- 布爾干噶勒圖納山，即《元史》「不里罕哈里敦」，《祕史》「不峏罕合勒敦」（burqan qaldun）。

i julgei enetkek ba i geren i tukiyehe han. tubet ba i niyac'i zambo han be yarume gisurehe manggi. bita ba i geren urse hebešeme ere fulehengge juse. muse de dalaha niyalma akū. erebe ejen obume tukiyeci acambi sefi. imbe ejen tukiyefi ini hese be dahame yabuhabi.

遂援引古額訥特珂克人衆所推尊之土伯特地方之尼雅持贊博汗以語之，必塔地方人衆議云，此子有根基，我等無主，應立伊為君。遂尊為君長，諸惟遵旨行事。

erei jui bitasgan bitacagan juwe nofi. bitacagan i jui temecek. erei jui horicar mergen. erei jui agūjim bogorol. erei jui sali galjigū. erei jui nige nidun. erei jui samsuci. erei jui hali harcu. erei jui borjigitai mergen inu.

生子必塔斯干、必塔察干二人。必塔察干生特墨徹克。特墨徹克生和哩察爾墨爾根。和哩察爾墨爾根生阿固濟木博郭囉勒。阿固濟木博郭囉勒生薩里噶勒濟固。薩里噶勒濟固生尼格尼敦。尼格尼敦生薩木蘇齊。薩木蘇齊生哈里哈爾楚。哈里哈爾楚生博爾濟吉台墨爾根。

- 必塔察干，即《祕史》「巴塔赤罕」（bataciqan）。
- 特墨徹克，即《祕史》「塔馬察」（tamaca）。
- 和哩察爾墨爾根，即《祕史》「豁里察兒篾兒干」（qoricar mergen）。
- 阿固濟木博郭囉勒，即《祕史》「阿兀站孛羅溫勒」（a'ujam boro'ul）。
- 薩里噶勒濟固，即《祕史》「撒里合察兀」（sali qaca'u）。
- 尼格尼敦，即《祕史》「也客你敦」（yeke nidün）。蒙語 yeke 為「大」，nidün 為「眼睛」。此處滿文「尼格」應即蒙語 nige （一），與 yeke 因形近而乖誤。
- 薩木蘇齊，即《祕史》「撏鎖赤」（sem soci）。
- 哈里哈爾楚，即《祕史》「合兒出」（qarcu）。
- 博爾濟吉台墨爾根，即《祕史》「孛兒只吉歹篾兒干」（borjigidai mergen）。

mergen monggoljin gowa hatun de banjiha duraljin bayan. duraljin bayan i borokcin gowa hatun de banjiha dowa sohor. dobo mergen ahūn deo juwe nofi. dowa sohor i jui tonoi. doksin. emnik. erke. ese ūlet. bagatut. hot. kiragut duin halangga oirat oho.

墨爾根之蒙郭勒津郭斡哈屯，生都喇勒津巴延。都喇勒津巴延之博囉克沁郭斡哈屯，生多斡索和爾、多博墨爾根弟兄二人。多斡索和爾之子托諾依、多克新、額木尼克、額爾克，俱為厄魯特、巴噶圖特、和特、奇喇古特四姓之衛喇特。

- 蒙郭勒津郭斡，即《祕史》「忙豁勒真豁阿」。
- 都喇勒津巴延，即《祕史》「脫羅豁勒真伯顏」。
- 博囉克沁郭斡，即《祕史》「孛羅黑臣豁阿」。
- 多斡索和爾，即《祕史》「都蛙鎖豁兒」。
- 多博墨爾根，即《元史》「脫奔咩哩犍」，《祕史》「朵奔篾兒干」。

dowa sohor sehe turgun (p33) seci ini šenggin i dulimba emu yasa bime ilan dedun i ba be sabumbi.

其得名多斡索和爾者，因其印堂中有一眼能視三站之故。

esei ahūn deo juwe nofi burgan galtuna deri yabume bisire de. ahūn i gisun tuirang g'arudi ci tunggelik hūrugon i wasihūn emu feniyen i nukteme yabure urse isinjire hamika. tede emu sejen i dolo emu fujurungga saikan sargan juse bi. terebe gisurefi sinde sargan obuki sefi. juwe nofi genefi fonjici. juwe tumet ba i goridai mergen i baragūcin gowa gebungge sargan de arik usun sere bade banjiha alung gowa gebungge sargan juse de ba baime yabumbi sehe. ede ini deo dobo mergen de gisurefi sargan obuhabi.

伊弟兄二人經行布爾干噶勒圖納時，其兄云，自推朗噶嚕迪向通格里克呼嚕觀以西行走之一起遊牧將至，車內有一俊雅女子，可說為汝室。二人向前詢問，云係兩土默特地方郭哩岱墨爾根之妻巴喇郭沁郭斡，在阿哩克烏遜地方所生之女，名阿掄郭斡，尋路行走者。遂訂與其弟多博墨爾根為妻。

- 推朗噶嚕迪，即《祕史》「都亦連格魯荅察」（düyiren gerüdaca），意為「都亦連山背後」。
- 通格里克呼嚕觀，即《元史》「統急里忽魯〔罕〕」，《祕史》「統格黎克豁羅罕」（tünggelik qoroqan），河名。
- 兩土默特，即《元史》「火里、禿麻」，《祕史》「豁里、禿馬惕」。兩部族因相鄰，史書多合稱。
- 郭哩岱墨爾根，即《祕史》「豁里剌兒台篾兒干」（qorilartai mergen）。
- 巴喇郭沁郭斡，即《祕史》「巴兒忽真豁阿」（barqujin qo'a）。
- 阿哩克烏遜，即《祕史》「阿里黑兀孫」（ariq usun）。
- 阿掄郭斡，即《元史》「阿蘭果火」，《祕史》「阿闌豁阿」（alan qo'a）。

tereci belgetai. begundei juwe jui banjiha amala dobo mergen dubehe. terei amala alung gowa hatun i tolgin de dobori dari emu ferguwecuke ambalinggū fujurungga niyalma jifi ini emgi dedumbi. gerendere onggolo tucifi genembi seme tolgišame bisire ba. ini hehe keli jai takūršara hehesi de alame. bihe bihei bugū hatagi. bokdo saljigū bodon car gebungge ilan jui banjiha.

生伯勒格特依、伯袞德依二子。多博墨爾根卒後，阿掄郭斡哈屯，每夜夢一奇偉男子與之共寢，天將明即起去，因告伊妯娌及侍婢等知之。如是者久之，遂生布固哈塔吉、博克多薩勒濟固、勃端察爾等三子。

- 伯勒格特依，即《祕史》「不古訥台」（bügünüt）。
- 伯袞德依，即《祕史》「別勒古訥台」（belgünütei）。
- 布固哈塔吉，即《元史》「博寒葛答黑」，《祕史》「不忽合塔吉」（buqu qatagi）。
- 博克多薩勒濟固，即《元史》「博合覩撒里直」，《祕史》「不合禿撒勒只」（buqatu salji）。
- 勃端察爾，即《元史》「孛端叉兒」，《祕史》「孛端察兒蒙合黑」（bodoncar mungqaq）。

ese cun cun i mutufi. ememu ehe gūnin i urse ehecume gisurehengge. emteli hehesi de juse banjire giyan akū. erei boode ini eigen i keli mahali. kemuni yabumbi. ini beye dere seme leolembihe. belgetai begundei juwe nofi eme de kenehunjere jakade. alung gowa hatun. ini jui de emu da sirdan i cikten be bufi. erebe moksolo sehede. moksolofi maktaha. sirame sunja da be sasari moksolo seme buhe manggi. fuhali murime moksolome mutehekū ofi. ini emei gisun mini juwe amba jui suwe gūwa niyalmai gisun be donjifi. mimbe kenehunjebi sefi. ini tolgin i turgun be wacihiyame alame. suweni erei ilan deo abkai jui gese bihebi. te suweni sunja niyalma hūwaliyasun akū enculeme yabuci. uthai neneme emu da cikten i adali. emteli ofi niyalma de nungnebumbi. uhei yabuci. amala sunja da i adali. geren ofi. nungneme muterakū ombi sefi. tereci hūwaliyame yabuha.

後漸長成，有好事者譖之云，從無寡婦生子之理，其夫之連襟瑪哈賚，常往來其家，疑即此人。伯勒格特依、伯袞德依二人，遂疑其母。阿掄郭斡哈屯，因給伊子箭桿一枝，命折之，既折而擲之。旋給五桿命一併折之，竟不能折。其母云，爾等二人悞聽旁人之言，疑我因語以夢中情事，且云，爾等此三弟殆天降之子也，爾兄弟五人若不相和好，各異其行，即如前一枝箭，以勢孤而被傷。若公同而行，即如後五枝箭，勢衆則不能傷之矣。由是和好。

- 瑪哈賚，即《祕史》「馬阿里黑伯牙兀歹」（ma'aliq bayya'udai）。

amala boo boigon be dendere de. bodon car de darin bisire foholon uncehen jahala sarla morin ci tulgiyen. umai encu jaka buhe ba akū turgunde. duin ahūn de ushafi. emhun onon ula i wesihun baru genehebi. tubade emu yacin giyahūn bigan i niyehe be dasihime jafafi jetere be sabufi oholjon tulefi baha. uthai erebe maktame jafame baha niyehe niongniyaha be jeme. elben tobo arafi teme ergen be hetumbume. tubade bisire emu falgai ogorjak sere ursei (p34) boode sun ayara be omime yabumbihebi.

後析產時，僅給勃端察爾有迎鞍短尾銹鬃貉皮馬一匹外，並未給與他物，因惱恨四兄，獨向鄂諾江東去，見彼處有一青色鷹攫野鴨而食，結套得鷹，即放之而食其所獲之鴨，結一茅廬，棲止度日，常於鄂郭爾察克一族人家尋飲奶漿。

- 鄂諾江，即斡難河，今鄂嫩河。

amala ini ahūn belgetai deo be baime jifi esede fujurulame fonjici. alarangge. sini tere deo inenggidari jifi sun ayara omimbi. tere jidere de aga agambihe. si majige aliya seme gisun wajinggala umai tugi akū bime. emu jergi agara de niyalma akū bigan i baci bodon car gaitai isinjifi. tubade ahūn deo acafi. ineku ogorcak urse be dahabume gaiha.

後其兄伯勒格特依，前來尋弟，訪問彼衆，告云，爾弟每日來此飲奶漿，伊將來時每每下雨，爾姑待之。語未畢，天無片雲，陣雨忽至，四顧無人，惟勃端察爾自荒郊而來。弟兄遂會於其地，即招服鄂郭爾察克人衆。

esei dorgi emu beye jursu hehe be bodon car gaifi sargan obuhabi. gebu oci budan sembi. tereci bugū hatagi i hala hatagin. bogdo saljigū i hala salcigot. bodon car i hala borjigin ohobi. tere hocikon budan hatun i dade beyede bisire jui i gebu wacirtai ofi. wacirtai halangga ohobi.

內一懷孕婦人，勃端察爾娶為妻室，名曰布丹，由是布固哈塔吉以哈塔錦為氏，博克多薩勒濟固以薩勒卓特為氏，勃端察爾以博爾濟錦為氏。布丹哈屯貌美，前所孕之子名斡齊爾台，遂以斡齊爾台為氏焉。

- 布丹，《祕史》載其名曰「兀良合真」（uriyangqajin）。
- 哈塔錦氏，即《元史》「哈答斤」，《祕史》「合塔斤」（qatagin）。
- 薩勒卓特氏，即《元史》「散只兀」，《祕史》「撒勒只兀惕」（salji'ut）。
- 博爾濟錦氏，即《祕史》「孛兒只斤」（borjigin）。
- 斡齊爾台，即《祕史》「札只剌歹」（jajiradai）。此處首字聲母相異，恐因蒙文 j-、w- 形近而乘誤。
- 斡齊爾台氏，《親征錄》作「札荅蘭」，《祕史》作「札荅闌」（jadaran）。

bodon car budan hatun be gaifi banjiha jui bagaritai han i fulehengge gabici batur seme gebulehebi. gabici i jui beger batur. erei jui maha tudan. erei jui haci kuluk. erei jui singhor doksin. erei jui dombagai cecen. erei jui gabul han. erei jui bardam batur. erei jui isukei batur. negun taiši. menggetu cecen. daridai ūjigin duin nofi.

勃端察爾既娶布丹哈屯，將伊所生之子命名為巴噶哩台汗之後裔哈必齊巴圖爾。哈必齊之子名伯格爾巴圖爾。伯格爾巴圖爾生瑪哈圖丹。瑪哈圖丹生哈齊庫魯克。哈齊庫魯克生星和爾多克新。星和爾多克新生托木巴該徹辰。托木巴該徹辰生哈布勒汗。哈布勒汗生巴爾達木巴圖爾。巴爾達木巴圖爾生伊蘇凱巴圖爾、訥袞泰實、孟格圖徹辰、達哩岱諤濟錦等四人。

- 哈必齊巴圖爾，即《祕史》「合必赤把阿禿兒」（qabici ba'atur）。
- 瑪哈圖丹，即《元史》「咩撚篤敦」，《祕史》「篾年土敦」（menen tudun）。《元史》《祕史》俱載其為合必赤之子。
- 哈齊庫魯克，即《祕史》「合赤曲魯克」（qaci külük）。
- 星和爾多克新，即《元史》「拜姓忽兒」，《祕史》「伯升豁兒多黑申」（bai šingqor doqšin）。《祕史》載其父為海都。合赤曲魯克為其祖。
- 托木巴該徹辰，即《元史》「敦必乃」，《祕史》「屯必乃薛禪」（tumbinai secen）。
- 哈布勒汗，即《元史》「葛不律寒」，《祕史》「合不勒汗」（qabul qahan）。
- 巴爾達木巴圖爾，即《元史》「八哩丹」，《祕史》「把兒壇把阿禿兒」（bartan ba'atur）。
- 伊蘇凱巴圖爾，即《元史》「也速該」，《祕史》「也速該把阿禿兒」（yisügei ba'atur）。
- 訥袞泰實，即《親征錄》「捏羣太石」，《祕史》「捏坤太子」（nekün taisi）。
- 孟格圖徹辰，即《祕史》「忙格禿乞顏」（mönggetü kiyan）。
- 達哩岱諤濟錦，即《元史》「答力台」，《祕史》「荅里台斡惕赤斤」（daritai otcigin）。

tereci isukei batur. negun taiši. daridai ūjigin sere juwe deo be gaifi nimanggi tuheke bade cindahan be baime yaburede. emu sejen nukteme duleke songko de hehe niyalmai sitehe toron be sabufi. ere hehe de urunakū sain jui banjimbi sefi. songko fehume amcanafi tuwaci. tatar halai ike ciletu sere niyalma olgonot i baci ugelen gebungge sargan be gaifi jidere be. ce hanci ibefi tuwafi genehede.

由是，伊蘇凱巴圖爾攜訥袞泰什、達哩岱諤濟錦二弟，往落雪處尋覓天馬，見一車轍內婦人溺痕，以為此婦必生佳兒，尋其蹤跡，乃塔塔爾氏之伊克齊埒圖自鄂勒郭諾特地方娶妻烏格楞前來。衆近前審視，

- 天馬 cindahan，即雪兔。
- 塔塔爾氏，即《元史》《祕史》「塔塔兒」（tatar）。
- 伊克齊埒圖，即《祕史》「也客赤列都」（yeke ciledü）。
- 鄂勒郭諾特，即《祕史》「斡勒忽訥兀惕」（olqunu'ut）。
- 烏格楞，即《元史》「月倫」，《祕史》「訶額侖」（hö'elün）。

ugelen gebungge hehe ike ciletu de. jakan tere ilan niyalma dorgi ahūcilaha niyalmai arbun be serebeo sefi. etuhe camci be sufi. erebe hūdun bufi unggi seme gisurere sidende. tese emgeri ehereme gala aššame jabdure jakade. ike ciletu burulame sujuhe. imbe ilan birai giyalame fargame bošonofi. ugelen gebungge hehe be durime gaifi. isukei batur beyede gaiha. amasi booi baru marire de. ugelen hatun songgome yabure de. daridai ūjigin tafulame ilan bira duleke. ilan alin dabaha. faitaha seme songko akū. karaha seme baran akū. hūlaha seme donjirakū sefi. tereci ugelen hatun teni jilgan akū yabuha.

烏格楞向伊克齊埒圖云，適纔三人內其年長之舉動曾看出否。因脫所服襯衣，囑云，將此急與彼以遣之。語未竟，已逞強動手，伊克齊埒圖敗走，一齊尾追踰河三道，遂擄烏格楞，伊蘇凱巴圖爾以為己妻。回家之際，烏格楞哈屯且行且哭，達哩岱諤濟錦等勸云，過河三道，踰山三重，尋踹無蹤，瞭望無跡，呼之已不聞矣。於是烏格楞哈屯吞聲前行。

ineku nenehe suwayan singgeri aniya ci ebsi ilan minggan juwe tanggū uyunju sunja aniya i sahaliyan morin aniya isukei batur i ugelen hatun de emu ferguwecuke sabingga jui banjiha. gebulere jalin elkime temujin de teisulebure jakade. huhun gebu be abkai buhengge temujin seme gebulehebi. emu (p35) eme de banjiha temujin hasar hajigin ūcuken duin haha jui tumelet gowa abahai da hatun de banjiha bekter belgedai juwe nofi be dabume ahūn deo ninggun.

即從前戊子歲以來，越三千二百九十五年，歲次壬午，伊蘇凱巴圖爾之烏格楞哈屯，生一子極靈秀，為之卜名，適遇特穆津，遂命乳名曰天賜之特穆津云。又生特穆津、哈薩爾、哈濟錦、諤楚肯等四子，併原配圖墨埒特郭斡阿巴海哈屯所生之伯克特爾、伯勒格德依二子，弟兄共六人。

- 歲次壬午，即西元一一六二年。
- 特穆津，即《元史》「鐵木真」，《祕史》「帖木真」（temüjin）。
- 哈薩爾，即《元史》「哈撒兒」，《祕史》「合撒兒」（qasar ）。
- 哈濟錦，即《元史》「哈赤溫」，《祕史》「合赤溫」（qaci'un）。
- 諤楚肯，即《元史》「鐵木哥斡赤斤」，《祕史》「帖木格斡惕赤斤」（temüge otcigin）。「斡赤斤」為幼子稱號。
- 圖墨埒特郭斡阿巴海，漢譯稱其為也速該原配，恐因斷句致誤。實應指鐵木真之妹帖木倫，即《祕史》「帖木侖」（temülün）。
- 伯克特爾，即《祕史》「別克帖兒」（bekter）。
- 伯勒格德依，即《元史》「別里古台」，《祕史》「別勒古台」（belgütei）。

amala isukei batur temujin de amha baire jalin ini nakcu olgonot sei nukte de genere jugūn i unduri honggirat i dai cecen be ucarafi kiyot giranggi borjigin halanggai sadun absi genembi seme fonjiha de. isukei batur jabume. bi ere jui de amha baime yabumbi sefi. dai cecen i gisun. ere dobori emu šanyan šongkon mini gala de dobuha be tolgišaha. bi tuwaci. suweni borjigin i songko bihebi. muse julgeci ebsi meni fujurungga hocikon sargan juse. suweni borjigin de hatun ohongge labdu. ere banin saikan sargan jusei hesebun de inu. suweni borjigin de hatun ombi. mini ere burde gebungge uyun sei emteli sargan jui be sini ere jui de buki sehe manggi. ini amai gisun jaci ajigen kai. ini jui i gisun naranggi emu baita muteci mutebukini sehebi.

後伊蘇凱巴圖爾為特穆津求親，前往伊舅氏鄂勒郭諾特遊牧，途遇鴻吉喇特之岱徹辰，問云，却特之嫡派博爾濟錦氏親家何往。伊蘇凱巴圖爾答云，我為此子尋親而來。岱徹辰云，今我夜夢一白海青落我手中，我卜之，兆在爾博爾濟錦氏，自古以來，我家之俊雅女子作爾博爾濟錦氏之哈屯者最多，今有女儀容甚美，且命中應作爾博爾濟錦氏之哈屯，我只生此一女，名布爾德，甫九歲，即與爾此子為妻。其父云，年紀太小。其子云，終當成此一事，可即成之。

- 鴻吉喇特，即《元史》「弘吉剌」，《祕史》「翁吉剌惕」（onggirat）。
- 岱徹辰，即《元史》「特薛禪」，《祕史》「德薛禪」（dei secen）。
- 却特，即《祕史》「乞牙惕」（kiyat）。
- 布爾德，即《元史》「孛兒台」，《祕史》「孛兒帖」（börte）。

ede hūntahan jafafi juru morin be hejere doro obume bufi. temujin be bibufi isukei marifi genere de. jing tatar urse sarilara de teisulebufi ce beleni jaka jefi gene ume jailara seme maribufi tataha. ce fe kimun be gūninafi jetere jaka de horon okto barabufi ulebume bure jakade. isukei batur nimeme ekšeme sadun i boode jifi. bi doshon ursei boode. amtanggai jaka jembihe. sarkū de beyei koro araha. mini temujin aba. jio seme hūlame gajifi honggodan i menggulik be tuwašatabume amasi unggihe. tere nergin de isukei batur uthai dubehebi. dahanduhai da hatun inu akū oho.

於是舉觴為壽，奉雙馬以為聘禮，欵留特穆津。伊蘇凱欲辭去，正值塔塔爾族衆宴會之期。衆邀云，現備有餚饌，食之再去，切勿推却，一併留住。詎衆忽念及舊仇，以毒藥攙入食物內食之。伊蘇凱巴圖爾疾，作急趨入親家室內，云，我在諸親眷房中食物甚甘，不期中傷，我特穆津何在，可來前。喚至，遂令鴻郭丹之莽古里克照看遣回，而伊蘇凱巴圖爾即卒，原配哈屯亦相繼而卒。

- 鴻郭丹，即《元史》「晃合丹」，《祕史》「晃豁壇」（qongqotan）。
- 莽古里克，即《元史》「明里也赤哥」，《祕史》「蒙力克」（mönglik）。

amala ugelen hatun emhun ninggun jui be hūwašabume ujime bisire de. emu inenggi temujin hasar juwe jui ini eme de bekter. belgedai juwe nofi meni welmiyehe nimaha be durifi jeke bime enenggi geli hasar i yordome waha cecike be durime gaiha. tere juwe be waki sehede. ini emei gisun. suwe ainu seibeni daicigot i ūbere gowa gebungge niyalmai sunja jui adali uttu gisurembi. suwe uthai beyei helmen beyei uncehen i adali fakcaci ojorakū. ahūn deo ishunde haji halhūn i yabu enteheme gucu wakao sehe gojime.

後惟烏格楞哈屯，隻身養育六子。一日，特穆津、哈薩爾二子，告其母云，伯克特爾、伯勒格德依二人，將我等所釣之魚奪而食之，今日又將哈薩爾響箭射得之雀奪而食之，意欲殺伊二人。其母云，爾等何以與從前岱齊果特之諤伯哷郭斡之五子一般議論，爾等譬如影之隨形，尾之在身，不可離異，兄弟相親相睦，豈非長久友愛之道乎。

- 岱齊果特，即《元史》「泰赤烏」，《祕史》「泰亦赤兀惕」（tayyici'ut）。
- 諤伯哷郭斡，或即《祕史》「斡兒伯」。據《祕史》載，斡兒伯為俺巴孩汗可敦。

ce dukai menggseku be makta nakū tucifi. duin nofi bekter. belgedai de ehereme deribuhe de. bekter i gisun mimbe waci wakini. belgedai be ume wara. amaga inenggi suwende hūsun bure niyalma seme gisurehe bime ohakū. bekter (he)[be?] ergen de isibuha manggi. ini eme hanci jifi jilidame hendume. gosime tangsulame (p36) ujiha mini jui goidarakū gebungge amban ome hamikabi. suilame jobome ujime mini jui. sure bodohonggo amban ome hamika seme ereme urgunjeme yabumbihe. ainu uttu ishunde wandume yabumbini. ereci suwe ishunde wame suntebuki sembio. suwe serengge hada de feksire niyahan gese tebku be gedure niohe gese. helmen be dasihire šongkon gese. yacin ulhū i uncehen beyebe dabsire gese. meihe wakšan ci encu akū gese. we suwende gucu ombi seme wakašame dangsiha.

伊等掀簾走出，由是四人遂與伯克特爾、伯勒格德依交惡。伯克特爾云，要殺我便殺，切勿殺伯勒格德依，伊是日後給爾等出力之人。不允，遂致伯克特爾於死。其母大怒，斥責之曰，吾愛惜保護養成將作名臣之子，吾辛勤教誨養成將作賢臣之子，向曾欣然期望，何以如此互相殺害，此後爾等其欲相殺相殘乎，殆馳山之狗子歟，殆囓胎之豺狼歟，殆顧影自搏之海青歟，殆掉尾自擊之鼠輩歟，此與虺蝪奚異，則復誰與爾等友愛者。

tereci daicigot i cooha gaitai ukunjifi suweni gūwa niyalma be nungnerakū temujin be tucibufi bu sere be donjifi. temujin beri de sirdan i wen tebufi jing tuciki serede. ini eme tatame ilibure de wen multulefi beye tehe ba de tuheke turgunde. ceni dosire jugūn be tuwakiyame bifi. ilaci inenggi de tuciki seme. morin de tohoho enggemu multulere jakade. olon gunireci gunirembidere kūdargan aide multulembini. ere mini abak ama mimbe iliburengge sefi. geli ilan inenggi giyalafi tuciki serede. emu farsi amba šanyan wehe jugūn be kabuhabi. ere wehe neneme akū bihe. ainci abka ama mimbe iliburengge biheo sefi. geli ilan inenggi giyalafi uyun inenggi oho amala adarame oci sain seme karame tuwarade. batai urse de jafabufi sele futa guwangse sangse tabufi. boo aname tuwakiyame bihebi.

由是岱齊郭特之兵，忽搆釁來攻，云，不侵犯爾等別人，可將特穆津獻給。特穆津聞之，將弓搭箭，正欲出拒，被母拉住，其箭落扣墜于坐側，遂防守彼衆進攻路徑。至第三日，欲出時，因馬鞍脫落，云，肚帶鬆扣則有之，後鞦何以脫落，此係天父止我。又隔三日，欲出時，見一塊大白石阻路，云，向無此石，蓋天父用此止我。又隔三日，至九日後，云，此事何以處之。正然瞭望之際，被敵所獲，縛以鐵鎖桎梏，每家輪流看守。

sunja biyai tofohon de daicigot ambarame sarilame arki omime bisire dobori bethe de tabuha selei futa be murifi. tuwakiyara ursei jakade maktafi ukame tucifi. ubade tubade jailame yabume hargitu usun i bade somime. deduhe be suldesun torgan šara sabuha bicibe. ere neneme mini cilagun cimbai sere juwe jui be gosimbihe seme gūnifi deduhe juse uthai inu okini. bi ton arame baiki sefi genehe. temujin i gūnin de ere emu sain gūnin i niyalma bihe seme dobori ukame šara i boode jihe.

五月十五日，乘岱齊郭特排設筵宴夜飲之際，扭斷腿上鐵鎖，擲守者之前，逃出，東西藏躲，隱伏哈爾吉圖烏遜處，蘇勒德遜托爾干沙喇雖見之，以為此子前曾與我齊拉袞、秦拜二子交好，此隱伏之人，即便是伊，我亦佯為我尋之狀而已，遂去。特穆津以為此是一好心人，乘夜逃至沙喇家。

- 蘇勒德遜，即《元史》「遜都思」，《祕史》「速勒都思」（suldus）。
- 托爾干沙喇，即《親征錄》「梭魯罕失剌」，《祕史》「鎖兒罕失剌」（sorqan šira）。
- 齊拉袞，即《元史》《祕史》「赤老溫」（cilawun）。
- 秦拜，即《親征錄》「闖拜」，《祕史》「沉白」（cimbai）。

cilagon cimbai sere juwe jui i gisun. aitubure be baime jihe cecike horho de tebufi. ujimbime abkai fulehengge borjigin aitubure jalin jihe be akabume halburakū usime ujirakū oci. amaga inenggi mende ainahai tusa ojoro seme gisurefi. sele futa be suhe i efulefi. nunggari sejen de tebufi somihabi. jai inenggi boo aname suweleme baihai. torgan šara i boo be suwelefi nunggari sejen be suweleki serede. torgan šara i sargan jui silugogan hatagan uttu hendume. weri jalin. beyei juse be ere gese halhūn de akabume jobobumbio seme songgoro (p37) jakade. erei sargan inu idun gisun i ere juwari halhūn de niyalma be nunggari de adarame somimbi. beyei niyalma be ere durun i kenehunjembio seme ilibume gisurere de. tese marifi genehe. ede torgan šara temujin de. si elekei mimbe susunggiyabuha kai sefi. suru kisari geo i tufun be saniyafi yalubume. juwe honin i deberen be wafi kunesun hūwaitabufi tucibume unggihe.

齊拉袞、秦拜二子云，禽鳥求救且養之籠中，況天命之博爾濟錦求救前來，若不肯容納，不加愛養，日後與我等有何益處。隨以斧壞其鎖，藏匿于毳毛車內。至次日，逐戶搜尋，搜至托爾干沙喇家中，欲搜其毳毛之車，托爾干沙喇之女錫魯郭干哈塔干哭云，為他人于此炎熱時苦刻自己之人耶。其妻亦厲詞止之云，似此夏日炎熱時，如何將人藏於毳毛車內，反疑惑自己之人乎。其衆始罷去。于是，托爾干沙喇向特穆津云，為爾幾傷我家。遂將白騍馬之鐙鬆放，令其乘騎，殺兩羊羔以為口糧，遣之回。

- 錫魯郭干哈塔干，即《祕史》「合荅安」（qada'an）。

boode isinjifi. ini eme deote be urgunjeme acaha. tereci suwayan indahūn aniya temujin i juwan nadan se de burde hatun fulgiyan indahūn aniyangga juwan ilan se de holbome gaiha bihebi.

特穆津至家，與母及諸弟欣然相會。至戊戌年，特穆津年十七歲，布爾德哈屯係丙戌年所生，甫十三歲，遂爾匹配。

amala daicigot geli jifi jakūn sirha akta be sonjome gaifi gamaha. belgedei tarbahi be budara de yalure dargi konggoro morin be yalufi. orho de fehuhe songko be faitame genetele. arlat i ago bayan i jui bogorji adun de yabure be ucarafi. bogorji uttu hendume. aya kiyot giranggi borjigin halangga han i jui. si aibici jihe seme fonjici. šun fosoro erinde mini sirha akta be hūlha de hūlhabuha. naranggi songko manaha orho be dahame yabuhai ago bayan i jui sinde fonjime jihebi sehe. tereci bogorji i gisun. sini jobome yabuha be donjiha bihe. hahai ubu de bi eberi akū de sini emgi geneki sefi. hūrdun hūbi sere kūlan morin be beye yalufi. uruk singhūla sere sarla morin be temujin de yalubufi dahame genehebi.

後岱齊郭特復來，選取八匹黃騸馬，竊之去。特穆津遂乘伯勒格德依捕獺所騎之黃馬，循所踐草跡，踹蹤而前，遇阿爾拉特阿郭巴延之子博郭爾濟于牧場。博郭爾濟問云，大却特苗裔博爾濟錦氏汗之子，爾從何來。答云，日出時，我湯黃騸馬被盜，尋所踐草跡而來，向爾阿郭巴延之子問詢。博郭爾濟云，向聞爾勤于奔走，論丈夫本領，我非平等，今與汝同往。自乘呼爾敦呼必之黑鬃黃馬，將烏嚕克星呼拉之貉皮馬令特穆津乘騎，相隨而去。

- 阿爾拉特，即《元史》「阿兒剌」，氏名。
- 阿郭巴延，即《元史》「納忽阿兒闌」，《祕史》「納忽伯顏」（naqu bayyan）。蒙文 na- 與 a- 形近，「阿郭」應即「納忽」之誤。
- 博郭爾濟，即《元史》「博爾朮」，《祕史》「孛斡兒出」（bo'orcu）。

yamjishūn ome isinafi elintume tuwaci. geren urse kūwarame amgahabi. dobori biyalume dosiki seci. han i jui dosire biheo serede. bogorji hendume. borjigin i enen simbe hūturingga seme inenggi de dahame jihe bihe. aiseme kengse lasha akū tathūnjambi sefi. juwe nofi dosifi jakūn sirha akta be dalime tucibufi šuwe ago bayan i boode jifi. ago bayan ini jui i gisurere be donjifi. ishun injeme cashūn songgome hahai ubu adali. erebe ume waliyara sefi. juwe honin deberen be wafi kunesun obume bufi amasi unggihebi. sirame bogorji temujin de aisilaki seme jifi. amba ajigen yaya baita de gemu uhei icihiyame yabuha.

及昏，覘知衆人團繞寢息，博郭爾濟將欲乘夜潛進，不識汗之子肯闌入與否，遂問云，我以爾係博爾濟錦之後裔是有福之人，今日相隨前來，為何游疑不斷。二人遂一同闌入，將八匹湯黃騸馬趕出，直赴阿郭巴延家來。阿郭巴延聞其子言，相向而笑，旋背而哭，云，丈夫本領相同，甚勿棄置此人。遂殺二羊羔，贈為口糧，遣回。嗣是，博郭爾濟扶助特穆津，事無鉅細，公同辦理。

tereci han i jui temujin orin jakūn se de sohon coko aniya. kerulen birai amargi bigan i bade han soorin tere de. ineku inenggi ci onggolo ilan inenggi. inenggidari erde booi juleri bisire durbejen wehe ninggude emu sunja boconggo gasha dofi cinggis cinggis seme hūlara jakade. dulimba be gaime alhūdame gebu be sudo bokda. cinggis han seme geren bade algikabi. ineku tere wehe gaitai ini cisui gakaraha (p38) be dorgeci gu i boobai gebungge doron baha. golmin onco ici gemu emte. šuru. fisai ergi eihume i dele juwe muduri halgime. fukjingga hergen folohobi. ineku doron minggan afaha hoošan be fondolome gidambihebi. tereci onon birai wesihun coohai faidan i uyun bethengge šanyan turun. deligun bultagan i bade yabure duin bethengge horonggo yacin turun be ilibufi dehi tumen bita ursei ejen ofi. hese wasimbume oitobume yabufi. mimbe dahame suilame uherileme bargiyara de. joboro be dosombufi jirgara hūsun be ambarame nonggibuha. molor boobai gese ere bita urse mini joriha be tuwame joboro be uhelehe oyonggo ten i dulimba ofi kuke monggol seme hese wasimbuha ci kuke monggol seme hūlahabi.

特穆津年至二十八歲，歲次己酉，於克嚕倫河北郊即汗位。前三日，每清晨室前方石上有一五色鳥，鳴云，青吉斯、青吉斯。遂叶其祥號，稱索多博克達青吉斯汗。由是名揚於各處矣。其石忽開裂，內有一玉寶印，方廣俱五寸許，背為龜紐盤龍二條，鐫有篆字，即用是印，鈐紙千張。由是于鄂諾河上，樹九斿白纛，以肅軍容，經行德里袞布勒塔干地方，樹揚威青色四斿纛。君臨四十萬必塔人等，降旨云，汝等疲於奔走，從我服勤，總攝有衆，艱苦備嘗，乃得休息，爾如摩羅爾寶貝之畢塔人衆，聽我指使，共著勳勞，俾我建中建極，其庫克蒙古勒乎。因號為庫克蒙古勒云。

- 克嚕倫河，即《元史》「怯綠連河」「怯綠憐河」，《祕史》「客魯漣沐漣」（kelüren müren）。「沐漣」為蒙語「河」之意。

tereci hasar ejen dologan honghotan i emgi acafi. daici be fargara de. subegedei batur be cooha gaifi genere de. han uttu hese wasimbume. ujui miyamigan mahalai sorson i gese wesihulehe. jurgan giyan wehei gese falinduha mini hafasa. hoton i gese kūwaraha. cuse mooi gese yar seme faidaha mini coohai urse suwe donji. injeme efire bade moco simhun i gese hairame yabu. fafuršara bade itulhen i gese dasihime yabu. efire bade galman derhuwe i gese oso. afara dailara bade nacin šongkon i gese dasihime yabu seme tacibuha be. subegedei batur uttu wesimbume muterei teile kiceme faššaki. mutebure muteburakūngge ejen i horon hūturi de akdahabi sefi. jurafi genehe.

是時，正值哈薩爾汗與多羅干鴻和坦，一同追趕岱齊，令蘇伯格德依巴圖爾，帶兵前往。汗降旨訓示云，錫以尊榮如纓冠之賁首，結以理義若磐石之鞏固者，乃我之臣工，如金湯之扞衛，如茂竹之森列者，乃我之士卒，爾等聽之，嬉笑處，應惜食指之招尤，奮勉處，應效兔鶻之搏擊，戲要處，宜鄙若蚊蠅，戰陣處，宜捷於鷹鸇。蘇伯格德依巴圖爾奏言，願竭力奮勉，其成與否，惟主上之威福是賴。遂起程前往。

- 「哈薩爾汗與多羅干鴻和坦，一同追趕岱齊」一句恐有誤。據《黃金史綱》所載，鐵木真即汗位後，哈撒兒因懼而逃，鐵木真命速不台追回。
- 多羅干，即蒙語「七」之意。
- 鴻和坦，即《祕史》「晃豁壇」，氏名。
- 蘇伯格德依，即《元史》「速不台」，《祕史》「速別額台」（sübe'etei）。

subegedei batur hasar ejen de uttu wesimbume. giranggi yali ci fakcaci hetu niyalma de nungnebumbi. beyei niyalma kokirambime weri de olji bahabumbi. aššaci yooni bahacihe. giranggi yali baharakū. albatu urse bahacibe. ahūn deo baharakū seme wesimbuhede. hasar ejen urušefi ejen ahūn de baime jifi dahame acahabi.

蘇伯格德依巴圖爾，諫言於哈薩爾汗云，骨月若分離，則被旁人戕害，損己之人而為他人擄獲，動雖全得，骨月不可得，屬人雖可得，弟兄不可得也。哈薩爾汗然其言，即來尋見隨兄聚處，

tereci hasar belgedei juwe nofi gisureme. ejen giyan akūngge be fafulame. jurgan akūngge be dailarangge. hasar i gabtan. belgedei i mangga de harangga be karmatame. oshon ningge be wembuhebi. te tabun ūngge sebe jafarade. muse juwe niyalma ci tulgiyen we hūsun bumbi seme coktoloro de ejen bulekušefi asihata i cokto be enggici gidaki seme. emu fejergi albatu sakda niyalma be kūbulifi. emu malta beri be jafame jugūn giyai de uncame yabure be hasar belgedei sabufi. ai sakda sini ere beri manggai coociyanli be tanggilara tanggilakū arara ci tulgiyen. (p39) umai baitalara ba akū seme fusihūšara de. sakda i gisun suweni juwe asihata cendere unde de ainu fusihūšambi. cendeme tuwafi sara dabala sehe manggi. šahūrun injeme belgedei uli tabume mutehekū. sakda uli tabufi buhe. hasar gaifi tatame mutehekū. tere sakda be tuwame bisire de. emu kuku kalja lorin yaluha salu funiyehe sumpanaha sakda tere malta beri de aisin jan yoro be tabume gabtara de. emu hada be gakarame gabtafi. ai juwe asihata amba gisun i bardanggilaha bime. sakda de anabuha kai sefi genehe. tere juwe uttu gūnime. ere an i niyalma waka. ejen i emu hūbilgan biheo sefi. tereci olhošome emu julehen i yabuhabi.

乃哈薩爾、伯勒格德依二人，矜誇云，汗禁止不軌，征伐不義，恃哈薩爾之射，伯勒格德依之強，以保屬人，以化暴戾，今欲擒拏塔本翁格，除我二人，更有何人出力耶。後被汗察知，欲隱抑其少年之驕矜，遂變作一屬下老人，持一長角弓，街市售賣。哈薩爾、伯勒格德依一見，即鄙薄之，云，老兒，此弓除作打鳥之彈弓，無並用處。老者言，汝二少年尚未試，何得鄙之，試則知之矣。言訖冷笑。伯勒格德依不能扣弦，老者扣弦付給，哈薩爾接過，亦不能開，正看之際，適見一鬚髮斑白之老人，騎青線臉騾前來，以此弓搭金哨子箭射之，射裂一山峯，歎云，二少年肆言誇詐，竟遜老夫一籌矣。遂去。二人念此非常人，蓋係主上之化身，遂一意慎行，

sirame nanggut i uran canggui sere gūsin emu otok i urse be bargiyame coohalara de. ejen hasar juwe nofi beyei farganame ishunde fumereme afara de. ejen i sain samujin sere sarla morin be hasar yalume toktangga batur taiji gebungge jui juwe nofi be yarkiyame dosimbufi. sain samujin sarla be senggi jerde gese otolo gabtašame afame gidabufi. bargiyame gaiha ele uran canggui tucifi erdemu de dahaha.

後出兵收服曩古特之烏蘭昌貴三十一鄂托克人衆時，汗與哈薩爾二人，追趕鏖戰。哈薩爾騎汗之賽音薩穆津貉皮馬。有托克瑭阿巴圖爾台吉者，將二人誘進，賽音薩穆津貉皮馬被血染成赤兔，發矢克敵收服，烏蘭昌貴人衆，俱服其技藝。

- 曩古特，即《元史》「汪古」，《祕史》「汪古惕」（önggüt）。
- 烏蘭昌貴，即《元史》「鎮國」（事見《元史・卷一百一十八・阿剌兀思剔吉忽里傳》）。

tereci oirat buriyat dahafi. šusu. jai amba baigal ula ci baha nacin be ejen de jafaha manggi. buriyat urse be inu bargiyafi ejelehebi.

自是，衛喇特布哩雅特投降，供納廩給，並將在大拜噶勒烏拉地方所獲之鴉鶻呈獻汗前，而布哩雅特人衆亦內附矣。

- 布哩雅特，即《祕史》「不里牙惕」（buriyat）。

šanyan indahūn aniya orin uyun se de. tere nacin be maktame genefi. ulhū bira ci ula bira de genere de. jurcit i wangcuk han ubašafi fargame jidere be. ejen jili banjifi cooha fidefi dailanaha. ula bira de dogon akū dalibure jakade. toktangga batur taiji i jui andun cing taiji tumen akta i julhū be holbofi kaicame dosifi. mederi be omilabufi hoton be gaiki serede. ejen hese wasimbume. tumen cibin minggan kesike bu. be sini hoton gaire be nakaki sehe manggi. dartai ton i songkoi buhe. tenteke cibin kesike i uncehen de gemu kubun siberhen hūwaitame tuwa dabufi sindaha de. cibin booi dolo feye be baime. kesike booi oyo de fekume genehei. tereci ulhiyen i hoton i dolo babade tuwa dame deribufi. ere argai bargiyame gaifi. wangcuk han i yalihai gebungge sargan jui be ejen beye de gaiha. tubaci amasi marire sidende. yalihai gebungge hatun beye wajiha.

歲次庚戌，年二十九歲，出放布哩雅特所獻鴉鶻，自烏勒呼河至烏拉河，適珠爾齊特之旺楚克汗，背叛來追，汗怒，調兵往征，因烏拉河無津不能渡，托克瑭阿巴圖爾台吉之子安敦青台吉，連結萬馬之轡，吶喊前進，渡海攻城。上降旨云，如給萬燕千貓，即不取城。立時照數送給。於是在其燕貓尾上，拴結火繩，點火撒放，燕往屋內尋巢，貓向房間竄跳，城內各處，漸漸火起，用此計收服，汗遂納旺楚克汗之女雅里海，自彼旋轅，雅里海哈屯已歿。

- 烏勒呼河，即《元史》「兀魯回」，《祕史》「兀勒灰」「浯泐灰」（ulqui）。即今內蒙古烏拉蓋河。
- 烏拉河，即《祕史》「浯剌」（ula）。即今松花江。
- 珠爾齊特，即「女直」音譯，《祕史》作「主兒扯惕」（jürcet）。傳統說法認為「女真」改為「女直」，是因避諱之故，但很可能只是採用了蒙古語的音譯。蒙語裏 -n、-t 分別為單複數形，如乞顏（kiyan）與乞牙惕（kiyat）。女真、女直，則應屬同理。
- 旺楚克汗，此處顯指金國皇帝。「旺楚克」一名，可能即「阿勒楚克」之誤。《金史》：「國言金曰按出虎。」按出虎水即阿勒楚喀河。
- 雅里海，《黃金史綱》作「jalqai」。應即衛紹王之女岐國公主。《史集》稱之為「公主哈敦」，《金史》稱「公主皇后」，皆未載其名。

sahaliyan singgeri aniya. gūsin emu se de šun dekdere ergi i unegen ulai cargide coohalame genefi. unegen ula muke debere jakade. ejen ulai ebergi tatafi. elcin be unggifi minde alban jafa. jafarakū oci dailambi sehe. solho i cagan han gelefi. (p40) solho merget dair usun gebungge niyalmai holan gowa gebungge sargan jui tasha sukū i buriha boo bugas. solho juwe otok i urse be etuhun dahabume buhebi. tuttu ofi. cagan han i ilan goloi solho be bargiyame gaifi. tubade ilan aniya tehe turgunde.

歲次壬子，年三十一歲，出兵烏訥根江以東地方，因江水漲發，上即在江邊屯駐，遣使諭令納貢，如不納貢，則征之。高麗察罕汗懼，進獻高麗墨爾格特岱爾烏遜之女和蘭郭斡，併以虎皮穹廬，及布噶斯、高麗二鄂托克之人隨嫁。于是收服察罕汗之三省高麗，在彼留駐三年。

- 高麗，此應為誤譯。蒙語稱高麗為 solongɣos，此名恐沿用自其他部族之稱，非單指高麗。
- 墨爾格特，即《元史》「蔑里乞」，《祕史》「篾兒乞惕」（merkit）。
- 岱爾烏遜，即《元史》「帶兒兀孫」，《祕史》「歹亦兒兀孫」「荅亦兒兀孫」（dayir usun）。
- 和蘭，即《元史》「忽蘭」，《祕史》「忽闌」（qulan）。
- 布噶斯，應即《親征錄》「兀花思」，《祕史》「兀洼思」之訛。兀花思為蔑里乞三部之一。

burde hatun tuwanabume argasun horci be unggihebi. horci isinjifi elhe be baifi. ejen de wesimbume. burde hatun han i elhe be baime dorgi urse juse dasu han i dasan doro geren ambasai saimbe fonjime. sala moo i faju de šongkon umgan bilefi sarkū de moo de akdafi. sain huweten i feye be efuleme saikan umgan deberen be gasihiyabumbi. ulhū noho omo de bigan i niongniyaha umgan bilefi. ulhū i sebderi de akdafi uhuken lahūta umgan deberen be gasihiyabumbi. umesi enduringge ejen de wesimbukini seme wesimbuhe be. ejen ere jombume hendurengge. inu sefi amba cooha be gocifi booi baru marire de.

布爾德哈屯，遣阿爾噶遜和爾齊往看。和爾齊請安訖，奏云，布爾德哈屯請汗安，問侍御諸人并童幼等，及汗之政治衆大臣好，並奏言，娑羅樹上有海青孚雛寄于樹間，被花豹壞其巢，卵雛俱傷，葦塘中有鴻雁孚雛寄于蘆之陰，卵雛俱被白爪所害，可奏聞聖上。上以為此喻甚是，遂撤大兵回國。

ejen uttu hese wasimbume. ambarame yendere onggolo ucaraha. amba hatun burde fujin ama emei holbobuha bacihi sargan bihe. afara dailara bade holan be gaire jakade. absi boode tehe. burde fujin i dere be acara de manggašambi. geren harangga ursei juleri jilidame arbušaci kicuke ombi. uyun urluk i dorgi emke be neneme unggifi burde fujin de alakini serede. jalair moholi bi geneki seme neneme isinafi. amba hatun burde de hengkilefi uttu wesimbume. ilibuha doro be tuwakiyarakū ineku akdun doro be waliyafi. yabume inu waka seme ambasai gisun be gaijarakū. ilhangga tasha sukū i boode tomoho. holan i urse be dahabure jakade. holan hatun be beyede gaiha seme hese wasimbuhabi sehe.

降旨云，肇基之始所遇之大哈屯布爾德福晉，乃父母所聘結髮之妻，後于征伐處收納之和蘭，難見家中布爾德福晉之面，倘在衆屬人前發怒，殊覺可恥，可于九烏爾魯克內遣一人，先往告知布爾德福晉。扎賚爾摩和賚，情願前往，先赴大哈屯布爾德處，叩頭奏言，上有旨云，不守本業，輕棄道統，不聽大臣獻替之言，棲止虎皮穹廬，收服和蘭人衆，因納和蘭哈屯。

- 扎賚爾，即《元史》「札剌兒」，《祕史》「札剌亦兒」。部名。
- 摩和賚，即《元史》「木華黎」，《祕史》「木合黎」「木合里」（muqali）。

ede burde fujin mergen hatun uttu hese wasimbume. hatun burde fujin mini buyerengge harangga be badarame amba gurun ojorongge han ejen i horon hūturi de bi. hairame wehiyerengge ejen bulekušembi. ulhū noho omo de bigan i niongniyaha labdu bicibe uli de tabume simhun i hūsutuleme gabtarangge. ejen i ciha uheri gurun de sargan juse hehesi labdu bicibe unenggi hesebungge hūturingga be ejen bulekušembidere. enteheme boode hehesi be norome teki semeo elmin morin i ongkon de enggemu tohoki semeo. enteke hendure balama sain labdu de ehe akū. ele jobolon gashan komso de sain akūn sehebi. ejen han i aisin siren akdun okini. ede meni jergi hehesi be aisembi sehe. moholi uthai okdome jifi (p41) wesimbuhe manggi. ejen urgunjeme urušefi aisin ordo de tataha.

布爾德福晉賢德哈屯降旨云，哈屯布爾德伏思，展闢疆土強大其國者，在君上之威福，其愛戴輔翼者，惟人主之藻鑑，葦塘中鴻雁雖多，加之以強弓硬弩，任君之意，國中女子雖多，其稟賦有福者，君自察之，豈在家久戀女子耶，抑或不施控勒，而騎生駒耶，常言，吉多則無凶灾，少即是祥，願汗尊軀堅固，我婦人何為也。摩和賚即來迎奏，汗大喜，甚然之，駐宿金亭。

tubaci marifi jidere de. emu dobori argasun horci aisin cikili be gaifi encu bade tehe de. ejen bogorji moholi juwe nofi be argasun horci be wakini sehede. tese argasun be ekšeme jio sefi. jai inenggi erde juwe kukuri nure be tebeliyeme gaifi jidere de. ejen kemuni ilire unde bihebi. bogorji tule uttu wesimbume. eldengge gurun de. elden fosoko. endebuhe weilengge niyalma tule aliyame bihe. ejen i beye getefi ilime enduringge genggiyen hese wasimbure be erehe. amba gu i deyen de genggiyen elden fosoko. aisin duka uce neire be baime wesimbuhe. alime muterakū weile be lashalame bulekušefi. amba gosingga hese wasimbure be baimbi seme wesimbuhe be. han iliha manggi. argasun horci be gaifi dosika.

從彼旋轅時，阿爾噶遜浩爾齊，攜金胡琴，竟夜駐宿他處。汗使博郭爾濟、摩和賚，斬阿爾噶遜浩爾齊，伊等即召阿爾噶遜速來。次早，攜酒兩瓶而來，汗尚未起。博郭爾濟在外奏言，朝彩麗熙朝，負辜人待理，聖躬幸寤興，伏望降明旨，玉殿含旭影，金門祈早啟，深尤俟睿斷，懇布鴻慈矣。汗乃起，立召阿爾噶遜浩爾齊入。

umai hese wasimbuha ba akū. bogorji moholi juwe nofi šasihalara de. argasun uttu wesimbume. saman cecike jing jor jir seme šulime bisire de. sarafi dasihime jidere šongkon i arbun de gelehe gese. salgabuha ejen i jilidara horon de gelefi. saligan akū de fekun waliyabuha. ajigen juwan se ci dahalaha. asuru taji balama yabuha ba akū. arjan de gidabuha bihe. aburi ehe gūnin akūngge yargiyan. hokorakū orin se ci dahalaha. holtoro eiterere be yabuha ba akū. horjan de gidabuha bihe. horon bisire ehe silhingga akūngge yargiyan seme wesimbuhe manggi. angga de sain gisun gisurehe. argasun asuru holo akū unenggi be tucibuhe. horci seme hese wasimbufi oncodome guwebuhe.

尚未降旨，博郭爾濟、摩和賚二人，即以鞭責之。阿爾噶遜奏言，如窩藍鳥正得意啼鳴之際，適值海青飛來之恐懼也，命世之主發威，不勝惶恐之至，自十歲隨從，未敢有放肆之處，失於酒則有之，實無惡心，至二十歲隨從，未敢有欺誑之處，過於飲則有之，實無毒念。汗以阿爾噶遜口出善言，浩爾齊無虛假，而出之以誠，遂寬宥焉。

amala daicigot buke cilger i booi dolo emu eye fetefi oilo jafu dasime sektefi. ahūn deo ambarame sarin dagilafi solire de. buya be neneme ulhicun akū de gemu sini emgi temšendume yabuha bihe. te sini foroho ici enderakū mutebure be tuwaci. abkai hesebuhe enduringge niyalma bihebi. tuktan jili be nukcibuha. turulafi dahame dosika tutala ehe be aiseme feterembi. tukiyehei fusihūn boode enggelenere be baimbi sehede ejen geneki sefi. ugelen hatun i gisun bata be komso seme ume weihukelere. ehe horon bisire meihe be narhūn seme ume fusihūšara jebkele sehebi.

越時岱齊果特之布克齊勒格爾，在屋中刨一穴，上覆以氊片，弟兄設宴來請，詭云，小人等從前無知，向汝爭競，今見汝所向克成，知是天命之聖主，從前激之使怒，今首先歸附，幸勿追咎前罪，祈降臨寒舍。汗即欲往。烏格楞哈屯諫言，勿以敵兵之少而輕之，勿以毒蛇之微而忽之，須加防範。

han urušefi hasar jebele jafafi. te belgedei arbun be tuwame jorišame yabu. hajigin morin be tuwašata ujigin mini jakade te isun urluk be boode dosimbu. ilan tanggū uyun cooha be tule kūwarame buksime bisu sefi enggelenehe. tubade (p42) isinafi boode dosifi. ejen jafu i dulimbade teki serede. funiyagangga ūjigin yarume jafu i ujan de tebuhebi. dahanduhai emu hehe niyalma ejen i yaluha morin i tufun i uše be lashalafi gaifi gamara de. buke belgetei amcanafi tere hehe i bethe be moksoloho. geren buke belgedei i meiren be saciki serede. daicigot i buksiha cooha tucifi afara de gabtara mangga hasar da tolome tuhebumbime. isun urluk se. ejen i beye be karmame korcin i toktangga taiji i suru kisari geo de hashū ergi ci yalubufi. uthai afame gidabufi bargiyame gaiha.

汗然之，命哈薩爾持櫜鞬坐侍，伯勒格德依相勢指示行事，哈濟津照管馬匹，烏濟錦相隨起坐，伊遜烏爾魯克入室，派兵三百九名，在外周圍埋伏，遂前往。至彼入室，汗欲坐氊中，有智之烏濟錦引坐氊邊。一婦人將汗所乘馬之鐙皮割斷攜去，布克伯勒格德依追及，斷婦之足，彼衆欲砍布克伯勒格德依之肩，岱齊果特之伏兵出戰。善射之哈薩爾，矢無虛發，應弦而倒。伊遜烏爾魯克等保護汗，自左超乘科爾沁托克瑭阿台吉之銹鬃白騍馬，遂擊敗彼衆，盡行收服。

ere jergi daicigot de kimun jafahangge neneme bita cagan be siraha. gabul han i nadan jui bitasgan be siraha. ambai han i ilan jui uhei eherehe de. ambai han i juwan jui morilafi. gabul han i nadan jui be tabcilame afara de. ahūn deo ninggun be tuhebufi. jakūn aiman i bita urse be oljilame gaiha. bardam batur i jergi sunja niyalma de ilan niyalma feye bahafi burulame tucikebi. tere bardam batur i amba jui isukei batur juwan ilan se de siri uksin etuhe niyalma be fondo gabtame tuhebufi. morin be gaifi yalufi. ini ama be baime tucifi jihe sain maral hayak gebungge hehe negun menggetu daridai ilan buya juse be gaifi yafahalame ukcafi tucike. tereci doro ufarabufi yabuha bihebi.

岱齊果特等之所以結怨者，從前曾有承襲畢塔察干哈布勒汗之七子，與承襲必塔斯干阿木拜汗之三子互相攻擊。阿木拜汗之十子乘馬搶戰，哈布勒汗之七子內弟兄六人被戕，八部之畢塔人衆被掠，巴爾達木巴圖爾等五人內三人受傷脫出。是時，巴爾達木巴圖爾之長子伊蘇凱巴圖爾，年十三，射一穿鐵甲之人仆地，即乘其馬，出而尋父，而名賽音瑪喇勒哈雅克之婦人，絜訥袞、蒙格圖、塔哩台三幼兒，步行脫出，自是失業之故也。

te tenteke kimungge urse be bethei fehuhe bata be gidame bargiyaha. amasi marifi ordo de teme bisire de. erhuwe ci gaifi emu gu i moro de nure gese ferguwecuke amtangga omingga tebume sisarakū wasime jihei ejen i gala de isinjifi. ejen emhun omire de. duin deo i gisun abkai kesi ejen emhun alimbio sehede. ejen urušefi funcehengge be bufi. ceni duin niyalma gocifi angga de isicibe. bilha de nunggeme muterakū ofi. tuttu wesimbume. abkai ama hormosda ejen enduringge jui de boobai tetun de rasiyan tebufi šangnahangge be endebufi tašarame gisurehebi. hesebuhengge ejen sini beye ofi. dasan doro be alifi yabukini. be simbe dahame yabure seme wesimbuhe be. ejen hese wasimbume abkai hese minde hesebuhe turgunde. amargi bigan de han i soorin teme. saka. gu i boobai doron baha bihe. aifini kimutulehe bata be gidame saka. abkai han jancuhūn silenggi šangname buhe. erebe tuwaci suweni gisun inu sehe.

今將先世仇人擊敗收獲，振旅而還，陞坐亭內，忽見穹廬頂上有一玉碗，盛奇香異味之酒，滿而不溢，降至汗手內，汗獨飲之。四弟言，天恩豈可獨享也。汗然之，即將所餘，遞給四人，雖飲入口，竟不能咽。奏言，此天父玉皇上帝，賜聖天子寶貝碗，以盛甘露也，前言誤矣，汝乃命世主，可行政治，我等隨行可也。汗降旨云，天命在我，從前塞北稱君，即得玉璽，今甫降服舊仇，上天即降甘露，由此觀之，爾等所言是也。

sahahūn ihan aniya gūsin juwe se de tatar i ike cooro i sargan jui isu hatun isukei hatun eyun non juwe nofi be gemu hatun obume (p43) gaiha.

歲次癸丑，年三十二歲，聘塔塔爾部伊克綽囉之女濟蘇哈屯、濟蘇凱哈屯姊妹二人為妃。

tereci cinggis han kuki amba cooha be gaifi nikan i aisin han be mukiyebufi doro be gaiha. niowanggiyan tasha aniya gūsin ilan se de. olan ulus jakūnju tumen nikan i juwan ilan golo be ejeleme gaifi. daiming sodo bokda cinggis han seme algikabi.

自是，汗率庫期大兵，滅金主而建業焉。歲次甲寅，年三十三歲，據有烏蘭烏魯斯，中國十三省八十餘萬戶民人之地，稱號岱明索多博克達青吉斯汗。

nikan i aisin han i doro be gaiha sere algin be tubet i sidurgū han sere bayan sartagūr i jui dortong donjifi. umesi geleme cihanggai ini jebele gala ome alban buki seme elcin takūraha de. ejen urušefi kesi isibume šangnafi unggihe.

其代金主建業之聲聞，互相傳播。土伯特地方之錫都爾固汗巴延薩爾塔固爾之子多爾通，聞之甚懼，遣使奏言，願納貢賦，以為右翼。汗許諾，厚賞而遣之。

tere elcin daicigot yabuga gebungge boode tatafi dobori tefi gisurecere de elcin i gisun. suweni han yargiyan i abkai jui bihebi. hatun se saikan akū meni gurbeljin gowa hatun i dere i gincihiyan genggiyen de dobori dengjan i elden be baiburakū sehebi. tubai tere yabuga i sargan munggulun gowa hatun be dahame ejen bigarame yabure de gaifi yabumbihe. tere yabure jendu uttu wesimbume. sidurgū han i sargan silugun gurbeljin gowa hatun i dere colgoroko saikan fiyan umesi gincihiyan genggiyen šun biya elden ci dulembi sembi. toosengge abkai hesebuhe ejen urunakū terebe gaicina sehebi.

其使住宿岱齊雅布噶之家，夜坐談論，告以汝汗誠天子也，奈哈屯等不佳，我之古爾伯勒津郭斡哈屯，面色光瑩，夜不須燭。其雅布噶之妻蒙郭倫郭斡，曾侍哈屯，從汗於行在，故雅布噶聞是語，密奏云，錫都爾固汗之妻，錫魯袞古爾伯勒津郭斡哈屯，面色美麗，明並日月，殆皇天所寵錫主上，請收之。

amala tubet i sidurgū han de elcin unggifi bi te sartagol de coohalambi jebele gala ci si cooha gaifi jio sehede sidurgū han uttu hendume. geren gurun be ejeleme wacihiyara unde han si serengge. tanggū gurgui dorgi gelecuke arsalan. mangga hahai dorgi enduringge han. ere juwe de gucu baiburakū sehebi. ede ejen umesi jili banjifi atanggi ocibe erei ergen be jociburakū oci. imbe dulemšeme sindara ba akū. abka ama bulekušekini seme gashūha. honggirat i wacir cecen uttu wesimbume. mini ejen ainu banjiha jui hahardatala. selei tufun be sendejetele seme hese wasimburakū aisin beyebe aiseme gashūmbi. ejen i jalafun enteheme akdun okini ehelinggu bata yooni mukiyekini ele albatu irgen elgiyen tumin i banjikini erdemungge algin goro goidame tutakini seme wesimbuhebi.

後遣使於土伯特之錫都爾固汗，云，朕今用兵於薩爾塔郭勒，汝右翼其率兵前來。錫都爾固汗答云，各國雖未盡兼併，汗乃百獸中之猛獅，豪傑中之聖主，之二者，無須資助。汗於是大怒，誓之曰，此命不亡，終不恕彼，天父鑒之。鴻吉喇特之斡齊爾徹辰，奏言，汗何不諭之曰，生子至於成立，鐙鐵至於殘壞，終必及之，奈何輕至尊之身，與之發誓，願汗壽域永固，元兇盡滅，臣民豐裕，德望綿遠。

niohon gūlmahūn aniya gūsin ilan se de. sartagol de coohalame genefi. sartagol i jaliyat i sulde han sagari tarbagatai de okdome acara de. sunit i gilugen batur manggūt i goilidar hoošoci juwe nofi yarume afame jaliyat i sulde han be wafi sunja aiman sira sartagol i urse be ejelehe.

歲次乙卯，年三十四歲，用兵於薩爾塔郭勒。薩爾塔郭勒之扎里雅特蘇勒德汗，迎戰於薩噶哩塔爾巴噶台地方。彼時，有蘇尼特之吉魯根巴圖爾，莽努特之貴里達爾和碩齊等二人引戰，遂殺扎里雅特之蘇勒德汗，據有五部之沙喇薩爾塔郭勒人衆。

fulgiyan muduri aniya gūsin sunja se de tokmok de coohalame genefi. bokdada hasuluk sere degere tokmok i (p44) manggulik sulde han okdome afaha. tede jurcit i subegetei batur jurgen i culgitai batur juwe nofi yarume afame. menggulik i sulde han be wafi. tokmok i urse be ejelehe.

歲次丙辰，年三十五歲，進兵托克摩克，有號博克達達哈蘇魯克德格哷托克摩克之莽古里克蘇勒德汗者，前來迎戰。于是珠爾齊特之蘇伯格特依，巴圖爾珠勒根之楚勒吉台巴圖爾等二人引戰，遂斬莽古里克蘇勒德汗，據有托克摩克之衆。

suwayan morin aniya gūsin nadan se de. keriyet i ong han de elcin unggifi. neneme burde fujin amba hatun be gaire de. etukui deji sekei dahū be etubuhe. mini amai gese bihe. te hūwaliyasun i dasan doro be uhelefi ama jui gese falinduki sehede. ong han akdarakū geren kereit be gaifi coohalame jifi. onon birai dube hulun buir de okdome acafi afara de. oirat i durulji taiši uriyanghan i jilma noyan sunit i guligen i jui tontai carbi ilan nofi nendeme afame. ong han be dahabume gaifi. geren keriyet be ejelehe.

歲次戊午，年三十七歲，遣使於克哩葉特之翁汗，言，前取布爾德大哈屯時，事之如父，曾以貂裘為獻，今朕調劑庶政，統一治道，願如父子相親。翁汗不信，率克哩葉特之衆，興兵前來，迎戰於鄂諾河下游呼倫貝爾地方。彼時，有衛喇特之都嚕勒濟台什，烏梁罕之濟勒墨諾延，蘇尼特古里根之子湍台察爾必等三人，首先轉戰，遂降翁汗，據克里葉特之衆。

šanyan bonio aniya gūsin uyun se de. naiman i tumen han de coohalara de. dayan han naiman i otok be bitagin genefi gaisu. jakūn tumen cooha gaifi yabu. okdome tuwakiya. birai wesihun acaki. ugusin i borogol noyan. arulat i bogorji i jui ūgulen carbi. olgonot i hūjir dasi ilan nofi neneme dayan han be bašame tucibufi. naiman i urse be ejelehe.

歲次庚申，年三十九歲，用兵於奈曼之圖們汗，命必塔錦將八萬兵往取達延汗，奈曼之鄂拓克令且迎且守，期會于河上。彼時有烏古新之博囉郭勒諾延，阿嚕拉特之博郭爾濟之子諤古倫察爾必，鄂勒固諾特之呼濟爾達什等三人，先將達延汗逐出，遂據奈曼之衆。

sahaliyan indahūn aniya dehi emu se de. gorlos de coohalara de. gorlos i naran han orin tumen gorlos be gaifi okdome. keriye kubker i bade afara de. hasar noyan honggirat i wacir cecen nanggut i tukdeku i hojihon baigūt i uli akta duin nofi afame dosifi. naran han be weihun jafafi. gorlos i urse be ejelehe.

歲次壬戌，年四十一歲，用兵於郭爾羅斯。郭爾羅斯之納琳汗，率二十萬郭爾羅斯，前來迎戰於克哩葉庫卜克爾地方。彼時有哈薩爾諾延，鴻吉喇特之斡齊爾徹辰，曩古特之圖克德庫和濟歡，巴雅固特之烏里阿克塔等四人進戰，生擒納琳汗，遂據郭爾羅斯之衆。

niowanggiyan singgeri aniya dehi ilan se de. harligūt i arsalan han umesi cokto bardanggi bihebi. ini gisun ejen bokda temujin ubade tubade coohalame yabumbi. mini ubade jiderakū sere ba akū. haha niyalma boode banjimbi. bigan de bucembi sehe seme coohalame jidere be donjifi. ejen sara gegul bade okdome acafi. jalair i monggol i noyan tatar i sigi hūtuk suldesun zambai darhan gorlos i tumen noyan cecen beki wacirun jamuga ese sunja niyalma dosifi. arsalan han be wafi. harangga urse be ejelehe.

歲次甲子，年四十三歲，哈爾里固特之阿爾薩蘭汗，甚驕縱，揚言曰，汗博克達特穆津用兵於各處，斷無不來我之疆域者，常言大丈夫生於家庭，死於原野。遂率兵前來。上聞之，迎戰於薩喇格古勒地方。彼時有扎賚爾之孟郭里諾延，塔塔爾之錫吉呼圖克，蘇勒德遜咱木拜達爾罕，郭爾羅斯之圖們諾延徹辰伯奇，斡齊掄扎穆噶等五人進戰，遂斬阿爾薩蘭汗，據有其衆。

fulgiyan tasha aniya dehi sunja se de. tubet i guluge dorji han de coohalaha de. tubet i han niluhū gebungge noyan ilan tanggū niyalma umesi labdu. temen aciha alban be jafame dahame jiki seme takūraha elcin acan caidam i bade acaha. ejen urušefi ineku han elcin de ambarame šangnafi amasi unggire de. ejen sagiya cak lozawa ananda g'arbei sere lama de. bithe belek alibume niluhū noyan be amasi marifi lama de simbe soliki sembihe. mini jalan i baita (p45) icihiyara de šolo akū ofi. solihakū ubade bi sinde nikeme akdaki. si tubade mimbe karmatame aisikini seme bithe unggihe. tereci ari i ilan aiman ci fusihūn jakūnju tumen tubet i urse be dahabuha.

歲次丙寅，年四十五歲，用兵於土伯特之古魯格多爾濟汗。彼時，土伯特汗遣尼魯呼諾延為使，率三百人前來，進獻駝隻輜重無算，會于柴達木疆域，汗嘉予之，遂大賚其汗及使臣而遣之。上因致書併贄儀於薩嘉察克羅咱斡阿難達噶爾貝喇嘛，云，尼魯呼諾延之還也，即欲聘請喇嘛，但朕辦理世事未暇聘請願遙申，皈依之誠，仰懇護佑之力。由是收服阿哩三部屬八十萬土伯特人衆。

ereci ibedeme enetkek de coohalame. citanaring sere dabagan i meifehe de isinatala. uju de emteli uihe bisire seru gebungge emu gurgu sujume jifi. ejen i juleri ilanggeri tobgiya be bukdame hengkilehebi. ede geren gemu ferguwendume bisire de. ejen uttu hese wasimbume. tere enetkek i wacirtu sagūrin serengge julgei fucihi fusa toosengge enduringge han sebe banjiha ba bihe. te ere gisun hese akū gurgu uttu niyalma i adali hengkilerengge ai turgun biheni. muse aikabade ten i bade isinaci. geli adarame ojoro be sara. mini dergi abkai amai iliburengge biheo sefi. uthai cooha gocifi marihabi.

遂進征額訥特珂克，直抵齊塔納凌嶺之山脊，遇一獨角獸，名曰塞嚕，奔至汗前，三屈其膝而叩，衆皆駭異。上諭之曰，彼額訥特珂克之斡齊爾圖薩固琳者，乃古昔降生佛菩薩大聖人之地，今此不能言語之獸類，乃肖人叩拜者，其故何哉，我等若到極至之處，不知又當何如，此蓋朕之天父藉此以示禁歟。遂振旅而還。

tubaci sartakcin i ambahai han de minde dahame jio. alban jafa seme elcin takūraha de. tere han daharakū uttu hendufi amasi unggihebi. ekisaka tere urse be etuhušeme tabcilara de huwekiyehe. etenggi de gelerakū ambahai be tašarabufi. elehun i boode orome. tere ai ganaha seme gisurefi unggihe manggi. ejen ambula jili banjifi. amba gisun gisureci kokirambi sehe. dekdeni gisun bikai. bi abka amai hese be alifi juwan juwe etuhun han be gidabufi. gurun be taifin harangga be jirgabuki sehe bihe. te i uttu amba gisun gisurerengge. toosengge abka ama bulekušekini seme hese wasimbufi.

遣使諭令薩爾塔克沁之諳巴海汗，令輸誠納貢。其汗不從，屏使臣而拒之曰，安居之衆，乃加以強擄，遂肆意而行耶，我諳巴海不畏強侮，何有於茍且安居耶。遂遣還。汗大怒曰，諺有之出大言者招損，朕承天父之命，曾敗十二強汗，以期國治民安，今彼如此大言，天父鑑之。

suwayan muduri aniya dehi nadan se de. ambahai han de coohalame genefi. ambahai han juwan tumen cooha gaifi. baigal ula de okdome jifi. ilan inenggi afara de. ejen beye cooha gaifi. aralat-i bogorji noyan. jalair i moholi noyan. sunit i gilugen manggūt i goilidar hosigūcitai se neneme afame dosifi ambarame gidabufi. ambahai han be wafi. albatu urse be dahabume gaiha.

歲次戊辰，年四十七歲，用兵於諳巴海汗。諳巴海汗率兵十萬，迎戰於拜噶勒江地方，格鬬三朝，上躬自督兵，維時阿喇拉特之博郭爾濟諾延，扎賚爾之蒙郭里諾延，蘇尼特之吉魯根，莽努特之貴里達爾和錫果齊台等，爭先進戰，大敗之，斬諳巴海，盡降其所屬。

tere sartakcin i amba cooha gocifi. ejen bokda isun urluk sei geren. hūsun bume faššame gebu bisire urse. gurun i jalin faššaha gungge wesihun colo ujen tušan heturi ujen kesi amba šang be jergi ilhi aname šangnafi. tanggūta minggata tumete bunai i noyan obume harangga amba gurun de ambarame šangnara de. bogorji noyan be umai jonohakū.

遂撤薩爾塔克沁之大兵焉。汗以伊遜烏爾魯克以下效力有名人衆，俱為國效力，著有勳勞，編次美號顯爵，重賞厚祿，以施恩行賞，至于百千萬億，皆作諾延，並大賚所屬大國，亦復如是，而弗及于博郭爾濟諾延。

dobori ergere bade genere de. bogolbacin de afabufi dosifi ergeki serede. burde fujin cecen sutai hatun asari i dolo uttu hendume. fambume yabure sini tere forgon ci falindufi sain i aisilame (p46) wehiyehe. facuhūn geterime sini amba baita be mutebufi. faršatai ergen be hairandarakūngge bogorji waka biheo. genggiyen ejen niyalmai han geren de kesi fulehun isibuha bime. gehun iletu hūsun bume faššame geren ci colgoroko bogorji be ainu onggoho ni sehede. bi onggohongge waka. silhingga urse de bogorji i erdemu be tuwabuki sehe bihe sefi. hanci takūršara bogolbacin be si genefi tuwana. i mimbe ainaha seme usharakū. boode sain gisun gisureme tembidere sefi. bogolbacin be takūrafi unggihede.

夜晚當入息時，已飭博郭勒巴沁，迨入息，布爾德福晉徹辰索台哈屯，在寢室曰，汝途窮之時，扶持交結，掃除僭亂，成汝大事，奮不惜命者，得非博郭爾濟乎，明主人君，普惠澤於大衆，彼勞績宣著，效力出衆之博郭爾濟，奈何忘之。汗曰，朕非忘之，欲使忌妒者知博郭爾濟之德也。諭近侍博郭勒巴沁曰，汝往覘之，彼斷不怨朕，殆安居好言以待之耳。遂遣博郭勒巴沁前往。

ini tegusken gowa gebungge boigoji uttu hendume. mukdendere onggolo ucarafi. muterei teile doro be aisilaha muterakū baita be muteburengge muse yaya we ci fulu hūsun bumbihe. sini beyebe banjiha ama eme be onggofi. sinde holboho sargan banjiha juse eb waliyame si bi serakū. ejen de hūsun bume faššaci. si kemuni nerginde jobocibe naranggi sebjelembi sembihe. ejen geren harangga de kesi isibufi enteke fulu faššahangge de tumete minggata šangnambime. ede bogorji simbe emgeri jondoho ba akū. ese borjigin de hūsun bume yaburengge sini jorišahangge wakao seme gisurehede.

伊妻特古斯懇郭斡云，遇於未興之前，竭力輔政，成其萬難之事，我等效力過於衆人，汝忘生身父母，拋去妻子，不分爾我，效力於汗，汝以為今雖勞苦，終可安樂，今主上施恩衆屬，賞逾千萬，而並未提及爾博郭爾濟，此輩之效力於博爾濟錦者，非由爾之指示乎。

bogorji uttu hendume. jetere omire bade ume doosidara. jekkileme karmatara bade saikan fašša. jergi kesi baharakū seme ume korsoro. jendu aisilame hūsun bure bade kiceki. micihiyan funiyagangga hehe niyalmai gūnirengge foholon. mini ejen i aisin umuhun akdun bime. minggan boobai gu i amba doro taifin oci. minde nerginde kesi isiburakū bicibe. mini amaga juse omosi de isibumbi. ekšeme korsoro be baiburakū. ele hūsun bume faššame yabuci acambi. ere ainci mimbe cenderengge. ejen ainaha seme mimbe onggorakū. ede urunakū encu emu mangga gūnin bidere seme gisurecembi seme.

博郭爾濟答曰，飲食則無事貪饕，護衛則期于盡力，雖未得一體受恩，不必懷怨，惟竊自贊助，宣力效勞是圖，爾量淺，婦人所見者短，我汗尊軀永固，據此大寶，一統太平，當時雖不加恩于我，必施及後嗣子孫，無須急切怨望，益當奮勉效力，汗蓋試我耳，斷不忘我，此必別有深意也。

bogolbacin wacihiyame ejen de wesimbuhe be han hendume. bi daci gisurehekūn. ere neneme yaya we ci fulu hūsun buhe bihe. te iletu enggici akū hing seme akdara gūnin i gurinjerakū gisurembime. an i jergi urse be heni silhidara hacin akū. cimari bogorji i enteke erdemu be geren de ulhibume ujen amba kesi isibuki sefi.

博郭勒巴沁將此悉行奏聞。汗曰，朕不云乎，伊從前曾出衆效力，今無分隱顯，出言肫誠不移，不似尋常人等，少懷嫉妒之心，明日將博郭爾濟如此之德，宣諭於衆，大施恩賞。

jai inenggi geren harangga urse be isabufi. ejen uttu hese wasimbume. sikse bi geren de kesi isibume šangnara de. bogorji be onggoho bihebi. yamhishūn burde fujin hatun mimbe jabcame teme bisire de. takūršara juse bogorji i boobe darime jidere de. bogorji (p47) tegusken juwe nofi uttu gisureceme tehebi seme minde alahabi sefi. bogorji eigen sargan juwe nofi gisurecehe gisun be emu songkoi hese wasimbufi. geli sarin jebele be hūwajatala sain gisun be gisurehengge. bogorji inu samsime facuhūrame yabure de wehiyeme aisilaha. sain funiyagangga gūnin be juwederakūngge. bogorji inu funiyehe noho jebele be niyaratala fulu jobome aisilanduha. bogorji inu fumereme buceme afame yabure de yargiyan i faššaha funturšeme ergen be hairandarakūngge. bogorji bihe sefi. te isun urluk i jergi ambasa hafasa geren urse de isitala suwe ede ume silhidara. fulu faššaha niyalma de ujeleme kesi isiburakū ofi. amaga i faššara jugūn be sibumbi. ere bogorji neneme ucarafi. fulu hūsun bume faššaha be dahame. bi erebe gūwa ci dabali ujen obure turgun. uttu seme hese wasimbuha manggi.

至次日，集衆屬，降旨曰，曩昔朕施恩賞衆，遺忘博郭爾濟，至晚，布爾德福晉哈屯，坐談怨朕，有近侍過博郭爾濟之家，將博郭爾濟、特古斯懇二人坐談之語，悉皆奏朕，遂述博郭爾濟夫妻二人問答之言，且曰，股皮撒袋至于破壞，而仍出好言者，博郭爾濟是也，扶持顛危，而終懷好意，不貳其心者，博郭爾濟是也，有毛撒袋至於朽爛，而分外效勞者，博郭爾濟是也，舍死鏖戰，奮勇不惜身命者，博郭爾濟是也，今伊遜烏爾魯克等大臣官員，至於衆人爾等，勿生忌妒，似此出衆效力之人，若不重賞，則阻將來報效之路，博郭爾濟首先遇合，宣力效勞，朕將施恩重賞，以旌異於衆。

geren ambasa hafasa jakan ejen dosholome šangnara de. bogorji be fuhali jondorakūngge adarame. ejen i genggiyen de encu gūniha ba bi dere seme gisurehe be tuwaci. uttu biheni. be ede adarame siheleci ombi. ere hese meni geren be gosirengge waka seme gisurenduhebi. tereci ejen dorgide mini amba doro be aisilame. tulergide tabun ūngge i urse be ejeleme. amba hada be durgere buren be kadalara uyun aiman i noyan kuluk bogorji sere. erei sargan tegusken gowa be tai fu žin sere colo šangnafi. bogorji be isun urluk sei dalaha. uyun aiman i noyan obume fungnehebi.

衆大臣官員奏云，頃蒙汗寵錫，並不提及博郭爾濟，蓋汗之明有意存焉，以此觀之，良有以也，我等何敢忌妒，此旨非所以愛我衆人也。汗曰，其賜號為內而扶助朕之大統，外而據有塔本翁格之衆董，率震動山岳師旅之九部落，諾延庫魯克博郭爾濟，其妻特古斯懇郭斡，賜號曰太夫人，封博郭爾濟為伊遜烏爾魯克之長，九部落之諾延。

滿文聊齋 考城隍

p42
hoton i enduri simnerengge.
考城隍

mini efu i mafa, sung gung, gebu doo,
予姊夫之祖，宋公諱燾，
hiyan i caliyangga šusai inu,
邑廩生。
emu inenggi nimeme dedufi tuwaci,
一日病臥，
emu wailan bithe jafafi
見吏持牒，
tosi morin be elgeme jifi
牽白顛馬來，
hendume, simneme genere be solinjiha,
云：「請赴試。」
sung gung tacikūi baita be kadalara hafan enggelenjire unde,
公言：「文宗未臨，
adarame bahafi simnembi seci,
何遽得考？」
wailan umaiserakū,
吏不言，
damu hacihiyame jurambure jakade,
但敦促之。
sung gung nimeku katunjahai morin yalufi dahame genefi,
公力疾乘馬從去，

p43
jugūn asuru dulembuhe ba akū,
路甚生疎，
emu hoton de isinaci, han i gemungge hecen i adali,
至一城郭，如王者都。
kejine ofi fu i yamun de dosifi tuwaci,
移時，入府廨，
gurung boo horonggo saikan,
宮室壯麗，
dele juwan funcere hafan tefi,
上坐十餘官，
gemu aici jergi niyalma be sarkū,
都不知何人，
damu guwan juwang mu i cira be takaci ombi,
惟關壯繆可識。
sihin i fejile juwete dere mulan sindafi bi,
簷下設几墩各二，
doigonde emu šusai wala tefi,
先有一秀才坐其末，
sung gung uthai ini meiren adame tehe,
公便與連肩。
dere de gemu fi hoošan bi,
几上各有筆札，
baji ome joringga hoošan selgiyeme bufi
俄題紙飛下，

p44
tuwaci, emu niyalma juwe niyalma, gūnin bi gūnin akū sere jakūn hergen inu,
視之，八字云：「一人二人，有心無心。」
juwe gung, šu fiyelen arame wajifi,
二公文成，
deyen i dele alibuha,
呈殿上。
sung gung ni araha šu fiyelen de,
公文中有云：
gūnin bifi sain be yabuci, udu sain seme šangnarakū,
「有心為善，雖善不賞；
gūnin akū de ehe be yabuci, udu ehe seme weile ararakū sere gisun bi.
無心為惡，雖惡不罰。」
geren enduri ulame tuwafi, angga ci hokoburakū maktambi,
諸神傳贊不已。
sung gung be hūlame wesibufi, afabuhangge,
召公上，諭曰：
honan de emu hoton i enduri i oron tucike,
「河南缺一城隍，
si tere tušan be mutebumbi sehe manggi,
君稱其職。」
sung gung teni ulhifi
公方悟，

p45
hengkišeme yasai muke tuhebu[m]e hendume,
頓首泣曰：
gosire hese be gūtubume alici,
「辱膺寵命，
ai gelhun akū dalhidame marambi,
何敢多辭。
damu mini sakda eme nadanju se oho,
但老母七旬，
eršeme uilere niyalma akū,
奉養無人，
bairengge emei abkai buhe se be duhembuhe manggi,
請得終其天年，
sonjome baitalara be dahaki sehe.
惟聽錄用。」
dele emu han i gese niyalma,
上一帝王像者，
uthai ini emei jalgan cese be baica seme afabuci,
即令稽母壽籍。
emu golmin salungga wailan
有長鬚吏，
cese jafafi emgeri sarafi tuwafi,
捧冊翻閱一過，
kemuni uyun aniyai jalgan bi seme alaha,
白：「有陽算九年。」
uhei gūninjame bisire de,
共躊躇間，

p46
guwan di hendume,
關帝曰：
hūwanggiyarakū, jang šeng be doron daiselabu
「不妨，令張生攝篆，
uyun aniya oho manggi, halaci ombi sefi,
九年瓜代，可也。」
sung gung ni baru hendume,
乃謂公：
uthai tušan de unggici acambihe,
「應即赴任；
te gosin hiyoošun i mujilen be dursulefi
今推仁孝之心，
uyun aniyai šolo bu,
給假九年，
tere erinde isinafi, dasame [ke-e-na?] sehe,
及期，當復相召。」
geli šusai be emu udu gisun i huwekiyebume tacibuha.
又勉勵秀才數語。
juwe gung hengkilefi sasa wasika manggi,
二公稽首並下，
šusai gala jafafi bigan tala de fudefi,
秀才握手，送諸郊野，
beye be cang šan' i ba i jang tere seme alafi,
自言長山張某，
irgebun arafi fakcara doroi buhe gisun,
以詩贈別，
gemu onggoho,
都忘其詞，

p47
terei dolo ilha bisire nure bisire oci, niyengniyeri daruhai bimbi,
中有「有花有酒春常在，
biya akū dengjan akū seme, dobori daci eldeke sere gisun bi,
無月無燈夜自明」之句。
sung gung morin yalufi
公既騎，
teni fakcafi geneme,
乃別而去，
gašan de isinafi, holkonde tolgin getehe gese,
及抵里，豁若夢寤。
tere fonde akū ofi, emgeri ilan inenggi ohobi,
時卒已三日，
ini eme hobo i dolo nidure jilgan bisire be donjifi,
母聞棺中呻吟，
imbe wahiyame tucibufi,
扶出，
kejine goidafi, teni gisureme mutembi,
半日始能語。
cang šan i bade dacilabuci,
問之長山，
yala jang šeng sere niyalma bi,
果有張生
tere inenggi nimeme akū oho sembi.
於是日死矣。

p48
amala uyun aniya ofi,
後九年，
eme yala akū ofi,
母果卒，
icihiyame sindara baita wajiha manggi,
營葬既畢，
obofi ebišefi boo de dosifi akūha,
浣濯入室而沒。
ini amha hoton i wargi dukai dolo tehe,
其岳家居城中西門內，
holkonde sung gung foloho ulkume fulgiyan kandaraha morin yalume,
忽見公鏤膺朱幩，
dahalara sejen morin kunggur seme jifi
輿馬甚衆，
tanggin de tafafi emgeri dorolofi jurkan be sabufi,
登其堂，一拜而行。
uhei sesulame kenehunjecibe,
相共驚疑，
terei enduri oho be oron sahakūbi.
不知其為神，
terei gašan de ekšeme fonjinabuci,
奔訊鄉中，
emgeri akūha,
則已沒矣。
sung gung de beye araha ajige ulabun bi,
公有自記小傳，
hairakan facuhūn ofi waliyabuhabi.
惜亂後無存，

p49
ere oci, amba muru dabala.
此其略耳。

錫伯文語文第六冊第二十課 詹天佑

轉寫自九二版錫伯文小學語文第六冊（新疆錫伯語言學會）

jan tiyan io

(109-1) jan tiyan io oci musei gurun i [[colgorome|超群]] tucike gurun be hairara gung ceng (109-2) ši inu, beijing deri jang jiya keo siden ere emu jalan selei jugūn be, šuwe neneme (109-3) uthai terei [[jafatame|約束、主持]] icihiyara fejile arame šanggabuhabi. ere oci ujui [[justan|條]] (109-4) wacihiyame musei gurun i weilen faksi erdemungge ursei [[bodomilefi|【錫】計劃]] weileme araha da beyengge (109-5) selei jugūn inu.
詹天佑是我國傑出的愛國工程師。從北京到張家口這條鐵路，最早是在他的主持下修築成功的。這是第一條完全由我國的工程技術人員設計施工的鐵路幹線。

(109-6) beijing deri jang jiya keo siden selei jugūn juwe tanggū gungli golmin ofi, (109-7) hūwabei jai sibei be [[sirendubume|【錫】串連]] ishunde hafumbure oyonggo jugūn inu. tere erin (109-8) de, cing gurun dasan yamun ningge jugūn arara bodomin be teniken [[tileme|提]] tucibume saka, (109-9) ememu [[ejethen|【錫】帝國主義]] gurun boo ningge uthai tucime jifi [[kaktame|阻擋]] dalime, tese gemu ere emu (109-10) justan selei jugūn i arara toose be durime gaifi, geli emu [[okson|步]] i musei gurun i amargi (109-11) ubu be kadalame jafataki sembi. ejethen gurun ningge we geli wede [[anaburakū|推讓-不]], ere baita (110-1) de tutala goidame [[mekteme|打賭、【錫】比賽]] [[temšecibe|爭競-雖]] [[lashalame|斷、決斷、決定]] mutehekū. tese šuwe amala emu [[hacisu|【錫】條件]] be (110-2) tileme tucibuhebi. cing gurun dasa yamun ningge aika beyei gurun i gung ceng ši be baitalame (110-3) ere selei jugūn be arara oci, tese uthai jai [[geri|？？]] [[daljilame|？？？]] fonjirakū sehe. tesei (110-4) gūnin de [[eralingge|【錫】這樣子]] [[hafaraci|？？]], ere selei jugūn be uthai arara arga akū, [[šuwe šošohon|【錫】最後]] de (110-5) [[ineku|【錫】仍然]] tese be baime aisilabumbi seme gūniha bihe. damu ejethen gurun wacihiyame bodome (110-6) [[tašaraha|錯、出錯]], tere erinde jungg'o de emgeri beyei gung ceng ši bi ohobi, jan tiyan ioi uthai (110-7) tesei dorgi i emken inu.
從北京到張家口的鐵路長200公里，是聯結華北和西北的交通要道。當時，清朝政府剛提出修築的計劃，一些帝國主義國家就出來阻撓，他們都要爭奪這條鐵路的修築權，想進一步控制我國的北部。帝國主義者誰也不肯讓誰，事情爭持了好久得不到解決。他們最後提出一個條件∶清朝政府如果用本國的工程師來修築鐵路，他們就不再過問。他們以為這樣一要挾，鐵路就沒法子動工，最後還得求助於他們。帝國主義者完全想錯了，中國那時候已經有了自己的工程師，詹天佑就是他們中間的一個。

(110-8) emu minggan uyun tanggū sunjaci aniya, cing gurun dasan yamun ningge jan tiyan io be (110-9) uherileme kadalara gung ceng ši de tušanubufi, beijing deri jang jiya keo siden selei jugūn (110-10) be arakini sehe. ere mejige uladume tucike erinde, gubci gurun be gemu [[durgebuhebi|被震動]], geren (110-11) gemu gisurerengge, ere mudan teni muse emu angga sukdun be temšeme mutehe sehe. tuttu (110-12) bicibe ejethen gurun ningge erebe emu injecuke baita seme [[takabume|使認、【錫】介紹]], emu tulergi gurun i serkin (110-13) de [[fusihūšame|輕視]] gisurehengge "nan keo deri amasi selei jugūn be arame mutere jungg'o i (110-14) gung ceng ši kemuni jalan de [[tulfara|【錫】（嬰兒）出生]] unde" sehebi. dade nan keo deri amasi genere de (111-1) jioi yung guwan be dulefi ba da ling de isinara siden i ere emu justan jugūn yooni den (111-2) alin šumin holo ofi, [[haksan|險]] [[enggeleku|懸崖]] [[gūlakū|峭崖]] [[fiyeleku|陡壁]] inu umesi labdu. tese i takabure (111-3) de, erei gese mangga amba weilen be, tulergi gurun i gung ceng ši sehe seme gelhun akū (111-4) jakan i cendeme icihiyame muterakū bade, jungg'o i niyalma [[absi ocibe|【錫】無論如何]] inu šanggabume muterakū (111-5) sembi.
一九〇五年，清政府任命詹天佑為總工程師，修築從北京到張家口的鐵路。消息一傳出來，全國都轟動了，大家說這一回咱們可爭了一口氣。帝國主義者卻認為這是個笑話。有一家外國報紙輕蔑地說∶「能在南口以北修築鐵路的中國工程師還沒有出世呢。」原來從南口往北過居庸關到八達嶺，一路都是高山深澗，懸崖峭壁。他們認為這樣艱鉅的工程，各國著名的工程師也不敢輕易嘗試，至於中國人，是無論如何也完成不了的。

(111-6) jan tiyan io mangga deri gelerakū, inu [[basume|恥笑]] injereci [[olhorakū|畏懼-不]], [[kengse lasha|果斷]] i (111-7) [[tušanun|【錫】任務職責]] be alime gaifi, jugūn [[jijun|【錫】線]] be baicame [[miyalime|丈量]] deribuhe. aibide alin be neire, (111-8) aibide doohan [[cara|【錫】支起]], aibide haksan [[meifehe|山坡]] be sacime necin obume necihiyere, ya ba i [[mudalire|繞彎]] (111-9) kemun be halafi ajige obure jergi be gemu baicame miyalime, narhūn i kimcime bodombi. (111-10) jan tiyan io daruhai [[albasisa|【錫】當差工作人員]] be [[huwekiyembume|【錫】獎勵鼓勵]] gisureme: "musei [[weileran|【錫】工作]] be neneme urunakū narhūn (111-11) [[fisin|厚重、密]] arame, majige seme [[hūluri malari|馬馬虎虎]] oci ojorakū. 'amba muru', labdu [[calaburakū|差距-不]], (111-12) sere gisun be gungceng albasisai angga deri tucibuci acarakū" sehe. tere [[beye nikeneme|親自]] (111-13) tacisi jai weilesi sabe dahalabufi, temgetu [[siltan|旗杆桅杆]] be [[meihereme|扛]], hošonggo be miyalire tetun (111-14) be tukiyeme gaifi gūlakū fiyeleku de tafame babe toktobume nirugan be niruhabi. jasei (112-1) tule daruhai [[doksin|暴]] edun [[murandame(muradame?)|？？？]] suwayan [[yonggan|沙]] abkai jalu deyembi, [[heni|些須]] gūnin [[werišerakū|【錫】注意-不]] (112-2) oci uthai šumin holo de tuhere [[tuksicuke|可畏、【錫】危險]] de [[teisulembi|逢、遇見]]. jan tiyan io ai (112-3) hacin i mangga ehe be [[darakū|【錫】管-不]], deribun duben siden [[fakjilame|【錫】堅持]] [[bigan tala|【錫】原野]] de weilerambi. (112-4) inenggi šun de, tere alin de tafame, [[dabagan|山嶺]] be [[dabame|踰過跨越]], jugūn jijun be baicame (112-5) miyalimbi; dobori ome, tere uthai nimenggi dengjan i fejile nirugan nirume bodome arambi. (112-6) emu justan acanara jugūn jijun be baime bahara jalin, tere daruhai tesu ba i usin (112-7) irgese be solifi tese deri tacimbi. mangga de ucaraha de, tere daruhai gūnirengge: (112-8) ere serengge jungg'o i niyalma ini beyei aramaha(araha?) ujui justan selei jugūn, uttu (112-9) ofi urunakū sain i arame šanggabuci acambi. aika uttu waka oci, umai tere jergi (112-10) tulergi gurun i niyalma muse be basume injere teile waka, kemuni jungg'o gung ceng ši i (112-11) akdacungga [[mujin|志]] [[bijambi|折]] sembi.
詹天佑不怕困難，也不怕嘲笑，毅然接受了任務，馬上開始勘測線路。哪裏要開山，哪裏要架橋，哪裏要把陡坡鏟平，哪裏要把彎度改小，都要經過勘測，進行周密計算。詹天佑經常勉勵工作人員說∶「我們的工作首先要精密，不能有一點兒馬虎。」他親自帶着學生和工人，扛着標杆，背着經緯儀，在峭壁上定點，測繪。塞外常常狂風怒號，黃沙滿天，一不小心還有墜入深谷的危險。不管條件怎樣惡劣，詹天佑始終堅持在野外工作。白天，他攀山越嶺，勘測線路，晚上，他就在油燈下繪圖，計算。為了尋找一條合適的線路，他常常請教當地的農民。遇到困難，他總是想∶這是中國人自己修築的第一條鐵路，一定要把它修好；否則，不但惹外國人譏笑，還會使中國的工程師失掉信心。

(112-12) selei jugūn jaci labdu de alin be dulere turgunde, alin be [[fondolome|穿入穿透]] [[gūldun (112-13) jugūn|隧道]] be ararakū oci ojorakū, terei dolo jioi yung guwan furdan jai ba da ling (112-14) dabagan ere juwe ba i fondoloro gūldun jugūn i weilen jaci mangga. jioi yung guwan furdan (113-1) ba i alin de bime hada i wehe jiramin, jan tiyan io juwe ergideri sasa dulimbaci gūldun (113-2) fondoloro arga baitalara be toktobuha. alin ninggui šeri muke wasihūn [[singgeme|滲]] eyeme (113-3) ofi, gūldun jugūn i dolo daruhai [[lifahan|爛泥]] muke [[jalumbi|滿盈]]. weileran bade muke gocire (113-4) [[šunggitun|【錫】機器]] akū ofi, jan tiyan io ini beye [[turulame|倡率、【錫】帶頭]] [[damjan|扁擔]] i [[damjalame|挑]] muke be waliyambi. (113-5) tere daruhai weilesisai emgi embade jeme embade dedume, weilen i baderi [[aljarakū|離開-不]]. ba (113-6) da ling i gūldun jugūn emu minggan emu tanggū miyeter funceme golmin ofi, jioi yung (113-7) guwan furdan gūldun jugūn i ilan ubu bihebi. tere [[sengge|長者]] weilesisai emgi hebešefi, dulimbaderi (113-8) fondolome dosire arga baitalara be toktobuhabi. uthai [[alin foron|【錫】山頂]] deri wasihūn (113-9) [[tondokon|【錫】筆直、直直]] [[hūcin|井]] [[fetefi|挖]] jai meimeni juwe ergici fondolome neimbi. [[erali|這樣]] oho turgunde, (113-10) utala weilen ba ningge sasa weileme deribuhe ofi, weilen i bilgan be gese hontoho (113-11) [[ikūbuhabi|【錫】減少]].
鐵路要經過很多高山，不得不開鑿隧道，其中數居庸關和八達嶺兩個隧道的工程最艱鉅。居庸關山勢高，岩層厚，詹天佑決定採用從兩端同時向中間鑿進的辦法。山頂的泉水往下滲，隧道裏滿是泥漿。工地上沒有抽水機，詹天佑就帶頭挑着水桶去排水。他常常跟工人們同吃同住，不離開工地。八達嶺隧道長一千一百多米，有居庸關隧道的三倍長。他跟老工人一起商量，決定採用中部鑿井法。先從山頂往下打一口豎井，再分別向兩頭開鑿，兩頭也同時施工，把工期縮短了一半。

(113-12) selei jugūn cing lung ciyoo doohan i hancirame babe dulere erinde, alin [[piyalangdzi|【錫】慢坡]] (113-13) jaci den [[kakcin|？？]] ofi, tuwai sejen eralingge den kakcin piyalangdzi be adarame tafame mutembini? (113-14) jan tiyan io alin i arbun de acabume emu hacin nikan hergen i "žen" sere hergen durungge (114-1) jugūn jijun be bodomileme tucibuhebi. amargi ci genere (114-2) tuwai sejen nan keo de isiname uthai juwe (114-3) tuwai sejen uju be baitalambi, emken juleri [[ušame|拉、拖]], (114-4) emken amargici [[anambi|推]]. cing lung ciyoo doohan be (114-5) duleme, tuwai sejen wargi amargi baru yabumbi, "žen" (114-6) sere hergen durungge jugūn jijun i dendebuhe angga (114-7) be duleme uthai [[forgošofi|調轉調用]], daci anara tuwai sejen (114-8) uju julesi ušame, daci ušara tuwai sejen uju (114-9) amala aname, tuwai sejen bederefi dergi amargi baru (114-10) yabumbi. uttu oho manggi, tuwai sejen alin de (114-11) tafarangge uthai labdu ja ohobi.
鐵路經過青龍橋附近，坡度特別大。火車怎麼才能爬上這樣的陡坡呢？詹天佑順着山勢，設計了一種「人」字形線路。北上的列車到了南口就用兩個火車頭，一個在前邊拉，一個在後邊推。過青龍橋，列車向東北前進，過了「人」字形線路的岔道口就倒過來，原先推的火車頭拉，原先拉的火車頭推，使列車折向西北前進。這樣一來，火車上山就容易得多了。

(114-12) ere emu justan selei jugūn duin aniya oho (114-13) akū uthai gubci jijun i weilen be wajibufi, da bodomin (114-14) deri juwe aniya erde ohobi. ere emu baita junggg'o (115-1) be weihukeleme tuwara ejethen gurun de emu hūsungge [[karu forin|【錫】回擊]] buhebi. ne muse tuwai (115-2) sejen de tefi ba da ling dabagan de genere oci, cing lung ciyoo sejen tatan be duleme, (115-3) uthai emu teišun i [[juraha|【錫】雕刻]] [[uren(ūren?)|像]] be sabumbi, tere uthai jan tiyan io inu. tutala labdu (115-4) jungg'o de sargašame jihe tulergi gurun i antaha sa, jan tiyan io i [[werime|存留]] buhe [[horonggo (115-5) ambalinggū|【錫】偉大]] weilen be sabume, gemu [[saišame|誇獎]] ferguweme nakarakū.
這條鐵路不滿四年就全線竣工了，比原來的計劃提早兩年。這件事給了藐視中國的帝國主義者一個有力的回擊。今天，我們乘火車去八達嶺，過青龍橋車站，可以看到一座銅像，就是詹天佑。許多到中國來遊覽的外賓，看到詹天佑留下的偉大工程，都讚歎不已。

滿文 尼布楚條約

漢譯取自《中俄邊界條約集》。
括號內數字為圖中行數，以便於對照。



(1) 〇 dulimbai gurun i (2) enduringge hūwangdi hesei jecen be toktobume takūraha amban, hebei amban, (3) hiya be kadalara dorgi amban songgotu,
中國大聖皇帝欽差分界大臣議政大臣領侍衛內大臣索額圖，

dorgi amban bime, gūsai ejen, (4) uju jergi gung nakcu tung guwe g'ang,
內大臣都統一等公舅舅佟國綱，

gūsai ejen langtan,
都統郎談，

gūsai ejen bandaršan,
都統班達爾善，

(5) sahaliyan ulai jergi babe tuwakiyara jiyanggiyūn sabsu,
鎮守黑龍江等處將軍薩布素，

tui janggin mala,
護軍統領瑪喇，

tulergi (6) golo be dasara jurgan i ashan i amban unda,
理藩院侍郎溫達，

oros gurun i cagan han i hesei (7) takūrafi jecen be toktobume jihe amba elcin, o k'ol ni cei i na miyes ti ni (8) ke bu riyan sy k'oi fiyodoro elik siyei ye fii ci ho lo fin se,
會同俄羅斯察罕汗欽差全權大臣內大臣勃良斯克總督費岳多・阿列克歇耶維赤・柯羅文（окольничей и наместник брянской Федор Алексеевич Головин）等，

〇以「察罕汗」指稱俄羅斯沙皇，係沿用自蒙古說法。「察罕」在蒙古語裏為「白色」之意。古時蒙古亦有以顏色對應方位之文化，故以白色指西方。

〇俄文部分，окольничей 指「內大臣、近侍大臣」，и 指「及」，наместник брянской 指「布里揚斯克總督」。

(9) elhe taifin i orin jakūci sohon meihe aniya, nadan (10) biyai orin duin de nibcoo i bade
於康熙二十八年己巳七月二十四日，在尼布楚地方，

uhei acafi juwe gurun i (11) [[buthašame|漁獵打牲]] yabure buya urse cisui jecen be dabame buthašame, ishunde (12) [[wandume|亂殺相殺]] durinume facuhūn yabure be fafulame, dulimbai gurun, oros (13) gurun meni meni jecen i babe getukeleme toktobufi, doro acafi, (14) enteheme goidame hūwaliyasun i banjire jalin toktobume gisurehengge,
為約束兩國獵戶宵小越境打牲、彼此劫殺、滋生事端，並明定中俄兩國邊界，以期永久和好，共同議定。

(15) 〇 emu hacin, sahaliyan ula de amargici dosinjiha corna sere ...



(emu hacin, sahaliyan ula de amargici dosinjiha corna sere ...)
(1) ... urum birai hanci bisire gerbici bira be, jecen obufi,
一、將由北流入黑龍江之綽爾納，即烏魯木河附近之格爾畢齊河為界，

ere (2) birai sekiyen i ergi wehe [[noho|盡是]] amba hinggan i [[mudun|山腿梁]] be (3) jafahai mederi de [[niketele|倚着-直至]]
沿此河源之石大興安嶺至海，

antu i ergi sahaliyan ula de (4) dosikala bira birgan be gemu dulimbai gurun i harangga obume,
凡嶺陽流入黑龍江之河溪盡屬中國；

(5) bosoi ergi gūwa yaya bira birgan be gemu oros gurun i (6) harangga obume,
其嶺陰河溪悉屬俄羅斯。

damu udi bira ci julesi ere toktobuha hinggan i (7) alin ci amasi juwe siden de bisire, ba na, bira, birgan be (8) taka siden de obufi
惟烏第河以南，興安嶺以北，中間所有地方河溪，暫行存放，

meni meni gurun de bederehe manggi, (9) ba na be getukeleme baicafi, eici elcin takūrame gisurere, (10) eici bithe unggime toktobure babe amala jai toktobume.
俟各自回國察明後，或遣使，或行文，再行定議。

(11) 〇 emu hacin sahaliyan ula de dosinjiha ergune bira be jecen (12) obufi julergi dalin be dulimbai gurun i harangga, amargi (13) dalin be oros gurun i harangga obume,
一、將流入黑龍江之額爾古納為界，南岸屬中國，北岸屬俄，

julergi dalin i (14) meirelke birai angga de ne bisire oros i boo be (15) guribufi amargi dalin de arabume.
其南岸墨里勒克河口現有俄羅斯廬舍，着徙於北岸。



(1) 〇 emu hacin, ne yaksa i bade oros gurun i araha hoton be (2) yooni necihiyeme efulefi yaksa i bade tehe oros i niyalma (3) eiten jaka be gemu cagan han i bade amasi gocibume.
一、雅克薩地方俄羅斯所築城垣，盡行拆毀，居民諸物，悉行撤回察罕汗處。

(4) 〇 emu hacin, ere toktobuha jecen be juwe gurun i buthašara (5) urse be [[ainaha seme|斷然、必然]] dababurakū obufi,
一、已定疆界，兩國獵戶不得越過。

emu juwe buya (6) urse cisui jecen be dabame buthašame hūlhame yaburengge (7) bici, jafafi meni meni ba na i harangga kadalara hafasa de (8) benekini, ba na i hafasa tere yabuha niyalma i araha weilei (9) ujen weihuken be [[ilgame|辨別]] weile arame isebukini,
如有一二宵小，私行越境打牲、偷竊者，拏送該管官，分別輕重治罪。

ereci fulu (10) juwan tofohon i hokilafi, coohai agūra jafafi, buthašame (11) yabure niyalma wame durime cuwangname yaburengge bici, urunakū (12) donjibume wesimbufi uthai fafun i gamakini,
此外，十人或十五人合夥持械打牲、殺人、劫物者，務必奏聞，即行正法。

emu udu niyalma (13) [[endebume|過誤]] yabuha seme, juwe gurun kemuni hūwaliyasun i banjime, (14) afara dailara be deriburakū oki.
其一二人誤犯者，兩國照常和好，不得擅動兵戈。

(15) 〇 emu hacin, neneme yabuha yaya hacin i fe baita be ...



（〇 emu hacin, neneme yabuha yaya hacin i fe baita be ...）
(1) ... gisurerakūci tulgiyen, ne dulimbai gurun de bisire (2) oros i niyalma, oros gurun de bisire dulimbai gurun i (3) niyalma be ishunde gaire be nakafi uthai bibume.
一、除從前一切舊事不議外，中國現有之俄羅斯人，及俄羅斯國現有中國之人，免其互相索還，着即存留。

(4) 〇 emu hacin, juwe gurun enteheme goidame hūwaliyame acaha be (5) dahame ereci amasi, yaya amasi julesi yabure niyalma (6) jugūn yabure temgetu bithe bisirengge oci, terei udara (7) uncara be iliburakū obume.
一、兩國既永遠和好，嗣後往來行旅，如有路票，准其交易。

(8) 〇 emu hacin, doro acame [[gashūha|起誓]] inenggici amasi ukanju (9) ukaci ainaha seme singgeburakū, jafafi amasi bume.
一、自會盟日起，逃亡者不得收納，拏獲送還。

(10) 〇 emu hacin, juwe gurun i ambasa acafi juwe jecen i afara (11) dailara be nakabufi, doro acafi hūwaliyasun sain i (12) enteheme goro goidame, umesi akdun i toktobuha babe (13) dahame yabume [[jurcerakū|違悖-不]] oki.
一、兩國大臣相會議定，永息兵戈，永遠和好之處，奉行不得違誤。

ere songkoi emte bithe (14) arafi doron gidafi ishunde bume, geli ere songkoi (15) dulimbai gurun i bithe, oros gurun i bithe, latino ...
照此各將繕定文本蓋印互換，又以滿文、俄羅斯文、拉丁文……



(1) ... gurun i bithe arafi, wehe de folofi juwe gurun i (2) acan i bade ilibufi, goro goidara temgetu obuki.
……刊之於石，置於兩國交界之處，永為標記。

(3) elhe taifin i orin jakūci aniya nadan biyai orin duin.
康熙二十八年七月二十四日

(4) songgotu 索額圖
(5) tung guwe g'ang 佟國綱
(6) lantan 郎談
(7) bandaršan 班達爾善
(8) sabsu 薩布素
(9) mala 瑪喇
(10) unda 溫達

[滿文奏摺] 郎中額森自縊案

刑部尚書托賴等奏為郎中額森自縊案請旨摺
康熙六十一年十二月十七日

beidere jurgan i aliha amban bime, kubuhe fulgiyan i ujen coohai gūsai ejen kamciha toolai sei gingguleme wesimburengge, hese be baire jalin,
刑部尚書兼鑲紅旗漢軍都統臣托賴等謹奏：為請旨事。
gulu šanggiyan i manju gūsai nacin nirui bošokū huiceng ni boolanjihangge,
據正白滿洲旗那親佐領下領催惠成報稱：
ceni nirui hafan i jurgan i icihiyara hafan esen be, ši hiya i hoton weilere de tucibuhe bihe,
將伊等佐領下吏部郎中額森，差派修理石匣城垣。
ere aniya omšon biyai juwan nadan de, ši hiya hoton i wargi dukai tule jang halangga niyalmai diyan de fasime bucehebi seme boolanjiha be,
於今年十一月十七日，在石匣城西門外張姓店內自縊身死等情。
amban meni jurgan ci, uthai mi yūn hiyan de pai bithe yabubufi, ši hiya i fujiyang ni emgi esen i giran feye be kimcime tuwafi, esen i fasime bucehe turgun be,
經臣部即牌行密雲縣，會同石匣副將，將額森身屍詳驗，并額森縊死之情由，
esen i beye hanci dahalame bihe booi niyalma, diyan i ejen de getukeleme baicame fonjifi hūdun jurgan de boolanjikini seme yabubuha bihe,
訊取額森親隨家人、店主，查明速報部，等因咨行後，
sirame mi yūn hiyan i jyhiyan siowei tiyan pei sei alibume benjihe bithede,
續據密雲縣知縣薛天培等咨呈內開：
jurgan i bithe be dahame, buya hafan bi uthai udzo be gaifi, ši hiya i fujiyang ni emgi diyan neihe niyalma, falgai da, esen i beye hanci dahalame bihe booi niyalmai sasa esen i giran feye be tuwaci,
遵照部文，卑職即帶領仵作，會同石匣副將，與開店人、總甲、額森親隨家人，驗看額森身屍，
monggon de uše i toron bi, juwe ujan acanahakūbi, fasime bucehengge yargiyan,
脖項有帶痕，兩端不相接，委係自縊身死。
esen i hefeli ci emu afaha manju bithe tucibuhebi, esen i booi niyalma suwanju sede fonjici,
從額森懷中翻出滿文書一張，訊額森家人拴住等，
meni ejen weilen i menggun edelehe turgunde hafirabufi fasime bucehe inu sembi,
供「我等主子，因欠缺工銀，被迫吊死是實」等語。
uttu ofi, esen i hefeliyehe manju bithe be suwaliyame jurgan de alibume benehe seme jurgan de benjihebi,
故此，將額森懷揣滿文書，一併咨呈至部前來。
esen i hefeliyehe bithe be tuwaci,
自額森懷揣之文看得：
esen mimbe yang jeo furdan i cifun takūran de genehe turgunde, dooli bihe boo yo i emgi ši hiya ba i hoton be weilere de tucibufi
因令額森我前往揚州關稅之差，同原道員鮑鑰，派修石匣地方城垣。
weilen i giyandu, weilere jurgan i icihiyara hafan gu coo dzo, dorgi baita be uheri kadalara yamun i aisilakū hafan dateo derencume haršame boo yo be weilen i bade isiburakū,
工程監督、工部郎中顧朝佐、內務府員外郎大頭徇庇，不准鮑鑰至工程地方，
damu mimbe hoton be weilebure de, mini boo boigon be gemu uncafi, damu juwe minggan emu tanggū uyunju juwe yan duin jiha menggun bahafi,
惟令我修理城垣，我將房產俱行變賣，惟得銀二千一百九十二兩四錢，
giyandu de ulame ambasa de alafi encu niyalma be tucibureo seme baire de, giyandu se, ulin gaire de gūnin de acabuhakū ofi,
懇求監督轉告大臣等，另遣他人，等因請求時，因監督等索財不合心意，
weilen i da u io de de tacibufi, ere gese šahūrun erinde mini etuku be sufi, juwe inenggi juwe dobori etuburakū bime, geli emu minggan sunja tanggū yan sere lingdzi bithe be gaiki seme bilagan bilaha,
故唆令工頭吳有德，似此冷天，脫下我之衣服，兩日兩夜不准我穿，且又勒限索取一千五百兩之綾子書。
gūnihakū weilen i da, giyandu, mini booi niyalma boro be huthufi nimanggi bade umbufi, geli mimbe dahalara duin aha be gemu tantame ukambuhabi,
不料工頭、監督將我家人博羅捆縛，埋於雪中，又將隨我之四名奴才，均行打逃。
esen bi ai weile baha seme ere gese girubure de isibumbi, ere jergi turgun be wesimbureo sehebi,
額森我獲何等罪，受此等凌辱。將此等情由懇乞具奏。等情。
baicaci, esen ne tušan i icihiyara hafan bime, fasime bucehe be tuwaci, turgun akū seci ojorakū,
查得，額森係現任郎中，驗看自縊身死，不無情故，
erebe mi yūn hiyan de bithe yabubufi, bucehe esen i booi niyalma, diyan i ejen jang doo hūwang sebe jurgan de benjibufi, weilere jurgan de bithe unggifi,
將此行文密雲縣，將已死額森之家人，店主張道黃等送部，
giyandu gu coo dzo, dateo sebe ciralame selgiyefi, weilen i da u io de sebe gu coo dzo sede nikebufi jafafi suwaliyame jurgan de gajifi getukeleme beidefi wesimbuki sembi, erei jalin gingguleme wesimbuhe, hese be baimbi.
行文工部，嚴傳監督顧朝佐、大頭等，將工頭吳有德等着顧朝佐等拏獲，一併解部審明具奏。為此謹奏。請旨。

"giyandu sa be jafafi ciralame beide,"
朱批：拏獲監督等嚴審。

elhe taifin i ninju emuci aniya jorgon biyai juwan nadan,
康熙六十一年十二月十七日
beidere jurgan i aliha amban bime kubuhe fulgiyan i ujen coohai gūsai ejen kamciha amban toolai,
刑部尚書兼鑲紅漢軍旗都統臣托賴、
aliha amban amban jang ting šu,
尚書臣張廷樞、
hashū ergi ashan i amban amban asinai,
左侍郎臣阿錫鼐、
hashū ergi ashan i amban amban wang ging dzeng,
左侍郎臣王景曾、
ici ergi ashan i amban amban liosiyang,
右侍郎臣六相、
ici ergi ashan i amban amban jeo doo sin,
右侍郎臣周道新。

滿文心經

• 以下滿文心經轉寫自法鼓佛教學院之滿文圖檔。
• 此滿文版本除常見之心經文本外，前後另有他文。經翻查比對，此滿文版本可能譯自藏文心經，故以下中譯部分，本文多採較為通行之玄奘譯本，而前後部分則摘取自新譯薄伽梵母智慧到彼岸心經詮釋（CBETA 線上閱讀）之「大內譯般若波羅蜜多心經（清康熙據西藏番字舊本譯）」部分。

---

manju gisun de eteme yongkiyafi colgoroko eme sure i cargi dalin de akūnaha niyaman i nomun.

[uttu] seme, mini donjihangge 如是我聞
emu fonde, 一時
eteme yongkiyafi colgoroko fucihi 薄伽梵
（按：此處應轉譯自「薄伽梵」之藏語意譯 བཅོམ་ལྡན་འདས「出有壞」，三字分別意指制勝、具有、超越。）
randzagi[r]ha hecen g'adarigu[t] alin de 在王舍城靈鷲山中
（按：王舍城梵語轉寫作 Rājagṛha，靈鷲山作 Gṛdhrakūṭa。此處將梵語 ja 音譯作 dza，亦見藏語風格。）
bodisado, geren gelung hūbarak uhei isafi tembihe, 與大比丘衆、大菩薩衆俱
（按：gelung 譯自「比丘」之藏語 དགེ་སློང་。）
tere fonde 爾時
eteme [yong]kiyafi colgoroko fucihi 薄伽梵
šumin narhūn be [g]enggiyelembi sere sama[di] de cib seme dosimbihebi, 入觀照深妙法品三昧
ineku tere nerginde, 是時
bodisado, mahasado arya awalogida šori, 復有觀自在菩薩摩訶薩
（按：此處俱為梵語音譯，「菩提」指覺，「薩埵」指有情，以觀世音菩薩雖覺而成佛卻仍入世渡人故名。arya awalogida šori 可對應大悲呪之「阿唎耶」「婆盧羯帝/婆嚧吉帝」「爍皤囉/室佛囉」，分別意指聖、觀、音。其中「爍皤囉/室佛囉」梵文有作 svara（聲音）或 iśvara（自在）者，故或譯觀世音，或譯觀自在。）
barandza, baramida i šumin narhūn doro be [si]bkime ulhifi, 觀般若波羅蜜多深妙行
（按：「般若」即梵語稱智慧，「波羅蜜多」意指到彼岸。佛教習以苦海喻娑婆世界，以筏喻佛法，以渡喻佛法助人，以彼岸喻涅槃。）
sunja iktan i da banin be ino untuhun seme bahabuha, 照見五蘊皆自性空
（按：「五蘊」即後所言之色受想行識。）
tereci fucihi i adistit i hūsun de, jalafungga šaribudari i 於是壽命具足舍利子承佛神力
（按：舍利子梵語轉寫作 Śāriputra，故或音譯作舍利弗。putra 有兒子之意，故又譯作舍利子。）
bodisado, mahasado, arya, awalogida šori de fonjihangge 白觀自在菩薩摩訶薩言
a, sain fulehengge jui, 善男子
barandza baramida i [šu]min narhūn doro be yabuki seme buyere urse 若有欲修般若波羅蜜多深妙行者
adarame tacime [ya]bu[ci] [aca]mbi [s]eme fonjiha manggi 作何修習
bodisado, mahas[ado,] arya a[wa]logida šori 觀自在菩薩摩訶薩
jalafungga šaribudari de jabume, 告壽命具足舍利子言
a, šaribudari 舍利子
sain fulehengge juse, sain fulehengge sargan [j]use, barandza barmida šumin yabun be yabuki seme buyerele urse 若善男子善女人樂修般若波羅蜜多深妙行者
uttu o[bo]me tu[wa], 應作是觀
tenteke sunja iktan i da b[anin] inu untuhun seme yargiyalaci acambi, 應以五蘊亦從自性空真實觀
dursun uthai untuhun, untuhun uthai dursun inu, 色即是空，空即是色
dursun, untuhun ci encu akū, untuhun dursun ci encu akū, 色不異空，空不異色
tereci serere, gūnire, weilere, ulhirengge gemu untuhun kai, 受想行識亦如是空
a, šaribudari 舍利子
tuttu ofi, eiten jaka gemu untuhun, temgetu banin akū, 以是諸法皆空無相
banjin akū, gukubun akū, 不生不滅
icihi akū, icihi akū ci aljarangge inu akū, 無垢亦不離垢
（按：此句 icihi akū ci aljarangge 中之 akū 為衍文。）
ekiyen akū, nonggin akū kai, 不減不增
a, šaribudari 舍利子
tuttu ojoro jakade, untuhun de dursun akū, 是故空中無色
serebun akū, gūnijan akū, weilen akū, ulhibun akū, 無受想行識
yasa akū, šan akū, oforo akū, ilenggu akū, beye akū, gūnin akū, 無眼耳鼻舌身意
dursun akū, jilgan akū, wa akū, amtan akū, aligan akū, jaka akū kai, 無色聲香味觸法
yasa i fulehe akū sere ci gūnin i fulehe de isitala inu akū, 無眼界及無意界
gūnin i ulhirengge i fulehe de isitala inu akū kai, 乃至無意識界
mentuhun akū, mentuhun wajin akū sere ci, 無無明亦無無明盡
sakdara, bucere akū, 乃至無老死
sakdara bucere wajin akū sere de isitala inu [ge]mu akū kai, 亦無老死盡
tuttu [ofi] jobolon, eiten i [banjin], gukubun, songko gemu akū, 無苦集滅道
sure ulhisu akū, bahabun akū baharakūngge inu akū kai, 無智無得亦無不得
a, šaribudari 舍利子
tuttu ofi, bodisado sa 是故菩提薩埵
bahabun akū turgunde, 以無所得故
barandza, baramida de akdame nikefi, 依般若波羅蜜多故
gūnin de dalibun akū ojoro jakade, 心無罣礙，無罣礙故
gelere ba inu akū, 無有恐怖
calgabun fudasi ci fuhali ukcafi, amba nirwan i [ten] de isinaha, 遠離顛倒夢想究竟涅槃
ilan forgon de enggelenjihe geren fucihi, 三世諸佛
barandza, baramida de akdafi, 依般若波羅蜜多故
duibuleci ojorakū, unenggi hafuka bodi doro be iletu yongkiyafi fucihi oho, 得阿耨多羅三藐三菩提
tuttu ofi, barandza baramida i tarni 故知般若波羅蜜多呪
amba ulhisungge tarni 是大神呪
duibuleci ojorakū, tarni 是無上呪
jergileci ojorakū de jergilere, tarni 是無等等呪
eiten jobolon be yooni mayambure, tarni 能除一切苦
holo waka, unenggi seme safi 真實不虛
barandza baramida i tarni be tarnilaha 故說般若波羅蜜多呪
datyata 即說呪曰
（按：此處滿文為音譯，即大悲呪中「怛姪他」）
g'adi g'adi barang g'adi barasang g'adi, bodi sowaha, 揭諦，揭諦，波羅揭諦，波羅僧揭諦，菩提薩婆訶

a, šaribudari 舍利子
bodisado mahasado sa 諸菩薩摩訶薩相
tere gese šumin narhūn barandza baramida be tacikini sehe, 應如是修習深妙般若波羅蜜多
tede eteme yongkiyafi colgoroko fucihi samadi ci aljafi, 於是薄伽梵從三昧起
bodisado mahasado, arya awalogida, šori de s[ain] seme [hen]dufi, 告觀自在菩薩摩訶薩言善哉
geli sain, 復云善哉
sain fulehengge juse, 善男子
tere tuttu inu, 是乃如是
tere yargiyan tuttu 是誠如是
sini giyangnaha 如汝所說
yaya šumin narhūn barandza baramida be urebume tacime ya[bu]ci, 深妙般若波羅蜜多作是修習
ineku jidere fucihi ele yooni dahame urgunjendumbi 一切如來亦應隨喜
eteme yongkiyafi cilgoroko fucihi tuttu hese wasimbuha manggi, 薄伽梵作是語已
jalafungga šaribudari 壽命具足舍利子
bo[disa]do mahasado arya awalogida, šori 觀自在菩薩摩訶薩
geren gu[cuse] jai abkai enduri niyalma, 及諸眷屬天人
asuri g'adari 阿修羅、乾達婆
jalan de bisirenggele gemu gingguleme dahafi, 一切世間，皆大歡喜
eteme yongkiyafi colgoroko [fuc]ihi i hese be iletu maktame saišaha 宣讚佛旨

enduringge sure i cargi dalin de akūnaha niyaman sere nomun yongkiyaha.

桃花源記 toro ilhai mukei sekiyen i ejebun

摘自《中華經典詩文滿語誦讀讀本》

toro ilhai mukei sekiyen i ejebun
桃花源記
too yuwan ming
陶淵明

jin gurun i tai yuwan i fonde, u ling ba i emu nimaha butame banjire niyalma,
晉太元中，武陵人，捕魚為業，
birgan be bitume yabuhai, jugūn i goro hanci be onggofi,
緣溪行，忘路之遠近。
gaitai toro ilhai bujan be sabuha, juwe ergi dalin ududu tanggū okson i sidende,
忽逢桃花林，夾岸數百步，
umai gūwa hacin i moo akū, sain orho ler seme【++草木豐美】 niowarišame【發綠】,
中無雜樹，芳草鮮美，
sihaha【凋零】 ilha sor seme【++甚多】 hiyahacahabi[hiyahajahabi?], ede nimaha butara niyalma ambula ferguweme,
落英繽紛，漁人甚異之﹔
geli julesi ibešeme, ere bujan be mohobuki【窮究】 serede,
復前行，欲窮其林。
bujan i dubede isinafi mukei sekiyen i tucire bade, emu alin be sabuha
林盡水源，便得一山。
alin de ajige sangga【窟窿】 bi, buru bara【++渺茫、朦朧】 elden bisire gese,
山有小口，髣髴若有光，
uthai jahūdai ci ebufi, sangga deri dosika manggi,
便舍船，從口入。
tuktan de umesi isheliyen, arkan【將將】 emu niyalma yondombi【容得下】,
初極狹，纔通人；
geli ududu juwan okson yabuha manggi, gaitai gehun oho,
復行數十步，豁然開朗。
tuwaci ba na necin šehun【敞亮】, boo ūlen umesi teksin【齊】,
土地平曠，屋舍儼然。
huweki【壯地、肥沃】 usin sain omo, nimalan【桑】 cuse moo i jergi hacin bi,
有良田美池桑竹之屬，
ujan【地頭】 yalu【地邊】 ikiri【一連】 yarubume【使引行】, coko indahūn i jilgan lakcarakū,
阡陌交通，雞犬相聞。
terei dolo amasi julesi tarime weilere, hahasi hehesi beyede eturengge, gemu tulergi niyalmai adali,
其中往來種作，男女衣著，悉如外人﹔
funiyehe sumpanaha【變斑白】 soncoho【辮子】 sulabuhangge【留空】, yooni elehun【自如】 i teisu teisu sebjelembi,
黃髮垂髫，並怡然自樂。
nimaha butara niyalma be sabufi ambula sesulefi[sesulafi?]【驚訝】,
見漁人，乃大驚，
aibici jihe seme fonjiha de, giyan giyan i alaha,
問所從來，具答之，
uthai terebe solime boode gamafi, nure dagilafi coko wafi buda ulebuhe,
便要還家，設酒殺雞作食。
gašan i dorgi ere emu niyalma jihe be donjifi, yooni tuwanjime jihe,
村中聞有此人，咸來問訊。
ceni gisun, nenehe jalan cin gurun i facuhūn ci jailame【躲避】
自云先世避秦時亂，
juse sargan emu gašan i niyalma be gaifi, ere jalan ci lakcaha bade jifi,
率妻子邑人，來此絕境，
dahūme tucikekū ofi, tereci tulergi niyalma de hafunarakū oho sefi,
不復出焉﹔遂與外人間隔。
te ya jalan oho seme fonjiha,
問今是何世，
wei gurun jin gurun sere anggala【++不但……（而且）】 han' gurun bihe be gemu sahakūbi,
乃不知有漢，無論魏晉。
ere niyalma emke emken i donjiha babe alara jakade, gemu cibsime【嗟嘆】 sejilehe【嘆氣】,
此人一一為具言所聞，皆歎惋。
geren niyalma geli teisu teisu ceni boode solime gamafi,
餘人各復延至其家，
gemu nure jemengge tucibufi ulebuhe,
皆出酒食。
ududu inenggi tutafi fakcara doroi arafi tuciki serede,
停數日，辭去。
tubai niyalma gisun, tulergi niyalma de ume alara sehe,
此中人語云：「不足為外人道也。」
tucike manggi ini jahūdai be baime bahafi,
既出，得其船，
uthai fe jugūn be yabume bederefi, ba bade gemu temgetu ejehe,
便扶向路，處處誌之。
giyūn de isinafi, taišeo hafan i jakade genefi ere turgun be alaha manggi,
及郡下，詣太守，說如此。
taišeo hafan uthai niyalma unggifi, imbe dahalame genefi,
太守即遣人隨其往，
nenehe temgetu ejehe babe baihanaci fambufi【迷路】 jugūn takarakū oho,
尋向所誌，遂迷不復得路。
nan yang ba i lio dzi gi serengge, ferguwecuke wesihun saisa,
南陽劉子驥，高尚士也，
donjifi urgunjefi geneki seci, jabdure【妥當】 onggolo nimeku de dubehe,
聞之，欣然規往，未果，尋病終。
tereci umai dogon【渡口】 be fonjihangge akū.
後遂無問津者。

滿文版〈出師表〉

滿文版，摘自滿文版《三國演義》（滿文名三國志，ilan gurun i bithe）

cooha tucire biyoo bithe 出師表

臣亮言，

nenehe han fukjin doro ilibume dulin ojoro onggolo, 先帝創業未半，
aldasi半途 beye urihe崩 而中道崩殂。
te abkai fejergi ilan ubu ohobi, 今天下三分，
i jeo i ba wasifi mohohobi窮乏, 益州疲敝，
ere yargiyan i taksire gukure存亡 olhocuka可畏 ucuri kai. 此誠危急存亡之秋也。
hanciki ambasa dorgi weile be heolederakū怠慢-不, 然侍衞之臣，不懈於內，
tondo mujilengge saisa beye be tulergi de waliyarangge, 忠志之士，忘身於外者，
gemu nenehe han i gosiha疼愛 kesi be amcame追 蓋追先帝之殊遇，
han de karu報 baili恩情 isiburangge送給 kai. 欲報之於陛下也。
han enduringge genggiyen be neifi, 誠宜開張聖聽，
nenehe han i werihe存留、遺 erdemu be eldembume顯親 以光先帝遺德，
mujilengge mergesei gūnin be neime amba obuci acambi. 恢宏志士之氣，
beye be gocifi nememe愈加 jurgan be ufarabume致失錯 tondoi tafulara諫勸 be sici塞 ojorakū, 不宜妄自菲薄，引喻失義，以塞忠諫之路也。
gung ni dorgi han yamun i dorgi ambasa sain be wesimbure, ehe be weile ararangge encu oci ojorakū. 宮中府中，俱為一體，陟罰臧否，不宜異同。
aikabade fafun be dabara踰過 jalingga奸 koimali狡詐 bicibe tondo sain bicibe, 若有作姦犯科，及為忠善者，
io sy hafan de benefi šangnabume weile arabume, 宜付有司，論其刑賞，
han i necin neigen dasan be sabubuci acambi. 以昭陛下平明之治，
cisui haršame偏向 dorgi tulergi dasan be encu obuci ojorakū. 不宜偏私，使內外異法也。

sy dzung, sy lang hafan g'o io dzi, fei wei, dung yun se, 侍中侍郎郭攸之、費禕、蕫允等，
gemu akdun信實 jingji穩重 gūnin bodogon tondo sijirhūn直 ambasa, 此皆良實，志慮忠純，
nenehe han i sonjome wesimbufi han de werihe urse, 是以先帝簡拔以遺陛下，
gung ni dorgi amba ajige weile be emgi hebešefi amala selgiyeme傳令 yabubuha de 愚以為宮中之事，事無大小，悉以咨之，然後施行，
urunakū eden殘缺 ekiyehun缺 be niyecebufi使補 ambula tusa ombi. 必能裨補闕漏，有所廣益。
jiyanggiyūn, siyang ts'ung banin yabun nemeyen柔順 nesuken溫良, 將軍向寵，性行淑均，
coohai weile be ambula ulhimbi, 曉暢軍事，
nenehe han cendeme試看 baitalafi mutembi seme maktame稱讚 hendumbihe seme 試用於昔日，先帝稱之曰能，
geren hebešefi siyang ts'ung be dudu obuhabi, 是以衆議舉寵以為督，
ing ni dorgi amba ajige weile be yooni hebešehede, 愚以為營中之事，事無大小，悉以咨之，
urunakū cooha be hūwaliyasun obume, 必能使行陣和穆，
sain ehe be teisu acabume, 優劣得所也。
saisa be hanci, buya niyalma be aldangga遠 obume mutembi. 親賢臣，遠小人，
nenehe han' gurun saisa be hanci, buya niyalma be aldangga ofi mukdekebi. 此先漢所以興隆也。
amaga han' gurun, buya niyalma be hanci saisa be aldangga ofi wasikabi. 親小人，遠賢臣，此後漢所以傾頹也。
nenehe han i bisire fonde, 先帝在時，
mini emgi ere weile be leolehe deri 每與臣論此事，
hūwandi, lingdi han i jalin gasame抱怨 sejilerakūngge不嘆氣者 akū bihe. 未嘗不歎息痛恨於桓靈也。
sy dzung, šangšu jang sy, ts'an jiyūn ese gemu akdun jingji jurgangga有義氣者 amban, 侍中尚書【陳震】、長史【張裔】、參軍【蔣琬】，此悉貞亮死節之臣也。
han akdafi afabuha de han' gurun i doro mukderengge goidarakū kai. 願陛下親之信之，則漢室之隆，可計日而待也。

bi dade boso etuku etufi 臣本布衣，
nan yang ni bade usin weileme, 躬耕於南陽，
facuhūn紊亂 jalan de ergen tuwakiyame tehede, 苟全性命於亂世，
goloi beise be donjikini sakini seme gūnihakū bihe. 不求聞達於諸侯，
nenehe han mimbe fusihūn卑下 ehe serakū, 先帝不以臣卑鄙，
ini beye be fusihūn obufi 猥自枉屈，
elben茅草 i boo ci ilan jergi solifi gajifi 三顧臣於草廬之中，
jalan i weile be fonjire jakade, 諮臣以當世之事，
tuttu kesi be gūnime 由是感激，
nenehe han de hūsun buki seme gisun aljaha話+離開=應許. 遂許先帝以驅馳。
amala gukure efujere敗亡 forgon be ucarafi遇, 後值傾覆，
cooha gidabuha ucuri tušan be bufi 受任於敗軍之際，
joboro艱難 suilara勞 de hese be afabufi 奉命於危難之間，
orin emu aniya oho, 爾來二十有一年矣。
nenehe han mini ginggun olhoba慎 be safi, 先帝知臣謹慎，
tuttu urire de amba weile be afabuha. 故臨崩寄臣以大事也。
hese be aliha ci ebsi 受命以來，
inenggi dobori akū jobome gūnime, 夙夜憂歎，
afabuha babe sartaburahū至於誤-不. 恐託付不效，
nenehe han i genggiyen be efulerahū seme 以傷先帝之明，
tuttu ofi sunja biya de lu sui bira be doofi, 故五月渡瀘，
orho banjirakū bade šumin dosifi 深入不毛，
julergi babe toktobuha. 今南方已定，
te cooha geren oho, agūra yongkiyaha全備 ucuri, 兵甲已足，
mini lata moyo駑鈍 hūsun be wacihiyame, amba cooha gaifi amargi dzung yuwan i babe toktobume genefi, 當獎帥三軍，北定中原，庶竭駑鈍，
jalingga koimali be geterembufi除淨、剿除, 攘除姦凶，
han i doro be dahūme mukdembufi, 興復漢室，
fe du hecen be gaifi, 還於舊都。
nenehe han de baili isibume, 此臣之所以報先帝，
han de tondo be akūmburengge盡心者 mini tušan, 而忠陛下之職分也。
ekiyeniyere損減 nonggire be hebešere, 至於斟酌損益，
tondo gisun be wacihiyame aliburengge, 進盡忠言，
g'o io dzi, fei wei, dung yun sei jurgan, 則攸之、禕、允之任也。
ainara han hūlha be dailara, han' gurun be dahūme muktembure be minde afabu. 願陛下託臣以討賊興復之效，
muterakū oci weile arafi, 不效則治臣之罪，
nenehe han i enduri fayangga魂 de ala. 以告先帝之靈。
g'o io dzi, fei wei, dung yun se de waka ba bici, weile arafi heolen怠 be algimbu使宣揚. 若無興德之言，則責攸之、禕、允之咎，以彰其慢。
han inu bodome sain doro be baime tusangga gisun be gaime, 陛下亦宜自謀，以咨諏善道，察納人言，
nenehe han i werihe joo bithe de acabuci合, 深追先帝遺詔。
bi kesi be alime gaici urgunjeme wajirakū ombi. 臣不勝受恩感激，
te bi fakcafi離開 goro geneme ofi, 今當遠離，
songgome biyoo bithe wesimbuhe sehebi. 臨表涕泣，不知所云。

岫巖八旗學堂教材《滿漢會話》

清中後期岫巖八旗學堂教材《滿漢會話》。
轉自岫巖網友火龍舞（horonggo）所錄。
因無滿文原檔可供查照，如遇有明顯錯誤之處，則加以改正；有疑之處則並存。另添上部分注釋。

ilan biyai orin ilan tacikū de dosime amba sain, 三月二十三日入學甚好。
age si ya hoton i niyalma, 阿哥你是哪城的人？
sehehun hoton i niyalma, 岫巖城的人。
ya gūsangge? 哪旗的？
kubuhe lamun i niyalma. 鑲藍旗。
wei nirui debi? 在誰佐領下？
dzenglu nirui debi, 增祿佐領下。
se adarame? 什麼歲數？
orin emu se. 二十一歲。
ai aniya? 屬什麼的？
tasha aniya. 屬虎的。
hala ai? 姓什麼？
ugiya hala. 姓吳（烏佳氏）。
gebu ai? 什麼名字？
gebu defa boojen. 名字德發。
ya gašan de tehebi? 哪屯裏住？
yang ho bei sere gašan de tehebi. 洋河北屯裏住。
ya gūsai hešen? 哪旗界？
gulu suwayan i hešen. 正黃旗界。
hoton ci [[sandalabuhangge|相隔-者]] udu ba bi? 距城有幾里？
sunja ba bi. 有五里。
ya ergide tehebi? 哪方住？
amargi ergide tehebi. 北方住。
si ya tacikū de bithe hūlambi? 你在哪學裏念書？
tesu gūsai tacikū de bithe hūlambi. 本旗學裏念書。
suweni tacikū boo ya bade bi? 你們學房在哪裏？
da looye fu i dergi ergi de bi, 大老爺府東邊。
tesu gūsai wargi hetu boo uthai inu. 本旗西廂房就是。
suweni tacibukū ya gūsai niyalma? 你們教師哪旗人？
tesu gūsangge niyalma. 本旗的人。
sini sefu ne aide bi? 你師傅現在什麼上？
ne bošokū de bi. 現在領催上。【按：領催指八旗軍隊、衙署之低級官員，司文書、餉糧等事。】
suweni ere sefu adarame suwembe tacibumbi? 你們這師傅怎麼教你們？
erde oci tacikū de dosifi, 若是清晨入了學，
onggolo inenggi hūlaha bithe be šejilembi. 背頭一日念的書。
budalafi amasi jihe manggi, 吃飯回來的時候，
uthai membe hergen arabumbi. 就叫我們寫字。
inenggi dulin de hergen tuwame wajifi, 晌午瞧完了字，
uthai bithe giyangnambi, 就講書。
yamjishūn beri tatabumbi, 近晚叫拉弓。
yabuha ba be alabumbi, 告訴履歷。
adarame beri tacibumbini? 怎麼教弓呢？
ibere bederere tatara uksalara jergi kemun tacibumbi. 教進退拉放等規矩。
yabuha ba be alarade, gemu ai gisun fonjimbi? 在告訴履歷時，教問什麼話？
【此處原本可能缺頁】
aika beri tatara erinde, 倘若拉弓的時候，
meni juwan niyalma be emu meyen faidafi, 叫我們十人排一班，
emu niyalma be julesi ibebufi, 叫一人前進，
beri tatame wajifi bukdame niyakūrafi, 拉完了弓疊腿跪下，
yabuha ba be alame wajifi, 告訴完履歷後，
sefu uthai gala de jafahangge ai seme fonjihade, 師傅就問說手裏拿的什麼，
beri seme jabumbi, 答應說弓。
beri udu hūsun? 弓幾力？
beri ninggun hūsun. 弓六力。
[[singgiyahangge|掖箭-者]] ai? 掖的什麼？
[[kacilan|把箭]]. 箭。
kacilan udu (seferi)[sefere?]? 箭幾把？
juwan juwe (seferi)[sefere?]. 十二把。
ai dethe? 什麼翎子？
damin dethe. 雕翎子。
(ashangge)[[[ashahangge|佩帶-者]]?] ai? 戴得什麼？
loho. 腰刀。
ya de udahangge? 哪裏買的？
goloi hoton de udahangge. 省城裏買的。
ai bithe hūlambi? 念什麼書？
cing wen ki meng bithe hūlambi. 念清文啟蒙書。
šejileme mutembio? 能背麼？
mutembi. 能。
hergen arame mutembio? 能寫字麼？
muwašame arame mutembi. 粗拉能寫。
manjurame bahanambio? 會說滿洲話嗎？
damu yasai juleri muwa gisun bahanambi. 只會眼前粗話。
hon narhūn ba muterakū. 很細微處不能。
si [[gabtan|射]] [[niyamniyan|馬箭]] gemu bahanambio? 你馬箭步箭都會射嗎？
teni tacime gabtambi. 剛學着射。
geli fonjeme, 又問，
si eturengge gemu ai etuku? 你穿的都是什麼衣裳？
uju de eturengge boro. 頭上戴的涼帽。【按：涼帽，指清代滿族男子夏日所戴禮帽，無帽簷，狀如覆碗，以藤絲或竹絲製作，外裱以綾羅，帽頂綴紅纓，官員裝頂珠。】
beyede eturengge [[emursu|單層]] [[sijigiyan|袍]] [[gahari|布衫]]. 身上穿的單袍子布衫子。
dara de umiyelehengge umiyesun. 腰裏繫的帶子。
(ashangge)[ashahangge?] [[huwesi|小刀]] [[fungku|手巾]] [[fadu|荷包]]. 佩的刀子手巾荷包。
bethede eturengge [[gūlha|靴]] [[gocikū|套褲]] [[fomoci|襪]]. 腳上穿的靴子套褲襪子。
gebu aname gemu fonjime wajifi uthai facaha. 按名字都問完了就散。

---

si daci ya bai niyalma? 你原是何處人？
šanyan alin i bai niyalma. 白山地方人。
yaci aniya de [[seremšeme|防護]] tebunjihengge? 由何年駐防來的？
elhe taifin i orin ningguci aniya de seremšeme tebunjihengge. 康熙二十六年上駐防來的。
tebunjihe erinde ya bade tehe bihe? 駐防來的時候何處居住來着？
hoton dolo de tehe bihe. 城裏頭住來着。
daci tebunjihe niyalma sinde ai ombi? 原駐防來(失)[人?夫?]是你什麼？
mini sunjaci jalan i mafa. 是我五世祖。
tuttu oci da tehe babe si adarame sambi? 若是那麼着原住處你怎知道？
mini ama mafa minde alahangge teni bahafi sambi. 我父親、祖父告訴我纔知道。
daci gemun hecen ci jihengge sini ere mafa uksin de biheo sula de biheo? 原由京城來的你這個祖先是兵上來着，還是閒散來着？
uksin de bihe. 是兵上來着。
hoton de tefi adarame geli tokso de gurime genehebi? 城裏住着怎麼又搬屯裏去了？
hoton de usin akū ofi, yang ho bei bade guribufi usin tarime genehebi. 因城裏無地，搬在洋河北地方種地去了。
tubade daci usin bio? 那裏原來有地嗎？
daci tubai usin akū damu [[dooran|未開墾地]] [[hali|積水荒地]] ba onco leli ofi, 那裏原無地，只因荒場處寬闊，
usin [[suksalaci|開墾]] ombi. 可以開地。
jaide aba abalaci inu ombi. 二則可以打圍。
uthai tubabe ejelehe. 就占了那地方。
suweni tubai fulgiyan cesei usin ne udu [[cimari|垧]] bi? 你們那裏紅冊子地現有幾日？【cimari 此處為土地面積單位「垧」。清代東三省以十五畝為一垧地，關內以六畝為一垧地。】
hūwaliyasun tob i duici aniya fulgiyan cesei usin ne emu tanggū funcere cimari bi. 雍正四年紅冊地現有一百餘日。
gemu sini boode tarihabio? 都是你家裏種着？
mini boode damu susai cimari usin tarihabi. 我家只種了五十日地。
tere funcehe usin be we tarimbi? 其餘地誰種着呢？
mini ama ahūn deo ilan niyalma. 我父親兄弟三人。
boo be delherede niyalma tome gūsin ilan cimari usin dendehebi. 分家時每人分了三十三日地。
tuttu oci sini boo de ainu susai cimari usin tarihabi? 若是那樣，你家怎麼種了五十日地？
fulgiyan cesei usin i dalbade fuseke, 紅冊地邊滋生。
geli fulu usin i juwan udu cimari boolahabi. 又報了十幾日餘地。
suweni tubai usin emu cimari udu [[badun|大石=十大斗]] jeku tūmbi. 你們那裏一日地打幾石糧？
meni tubai usin [[hingke|薄地]], 我們那裏地薄，
emu cimari oci damu juwe badun jeku tūme mutembi. 若是一日只能打兩石糧。
gemu ai jeku tarimbi? 都種什麼糧？
šušu turi [[je|小米]] [[ira fisihe|黍米黃米]] [[sahaliyan malanggū|蘇子；黑芝麻]] [[hife|稗子]] [[sisa|小豆]] [[handu|粳米]] [[jima malanggū|白芝麻]] [[mere|蕎麥]] [[muji|大麥]] maise [[aiha šušu|玉米]] gemu tarimbi, 高粱、豆子、穀子、(秘子)[糜子?]、粘穀子、稗子、小豆、粳米、芝麻、蕎麥、小麥、玉米都種。

---

sini boode udu hurgen ihan bi? 你家有幾頭牛？
juwe hurgen ihan bi. 有兩頭牛。
usin weilere niyalma udu? 種地人幾個？
ninggun. 六個。
ninggun niyalma gemu sinde ai ombi? 六個人都是你什麼？
gemu turihe niyalma, 都是雇的人。
sini boode niyalma udu anggala bi? 你家有幾口人？
juwe anggalabi. 有兩口。
gemu sinde ai ombi? 都是你什麼？
mini eme eyun. 我母親、姐姐。
mini beyebe [[dabume|算入]] uheri juwe anggala bi. 連我身子共有兩口。
ara sini boode fayahangga weihuken akū kai. 哎呀你家裏費用不輕呀。
age ere babe ume [[jonoro|常提]], 阿哥別提這個去處，
ere inenggi (banderede)[banjirede?] yala mangga. 這日子真難過，
aika usin i haha turirakū oci, 倘若不雇農人，
geli usin weilere niyalma akū. 又無人種地，
usin tarirakū oci geli ojorakū, 若是不種地又使不得，
gūwa bade inu jiha tucibure ba akū. 別處也無出錢地方。
damu usin tarire be jorime buda jembi, 只指着種地吃飯。
aniyadari barabume bodoci inu ambula tusangga ba akū, 每年總算也無大益處。
sini booi baita be [[jafašarangge|常在手-者]] we? 你家事誰執掌。
mini eme, 我母親。
age si ere sede uthai inenggi banjire baita be (sembi)[sambi?], 阿哥你這個歲數上就知道過日子事情，
yala gūnin bisire niyalma seci ombi. 真可稱得有心人。

---

si ahūn deo udu? 你兄弟幾個？
bi ahūn deo emu. 我兄弟一個。
si udu ci ningge? 你是第幾個？
bi ahūngga jui. 我是長子。
gemu aide yabumbi. 都在什麼上走？
mini beye ne sidan juse, 我自己現今是官學生。【按：sidan juse 意為幼童。】
sini eyun non gemu bio? 你姐姐妹妹都有嗎？
gemu bi. 都有。
gemu niyalma de [[hejeheo|下定禮]]? 都聘與人了嗎？
inu, gemu niyalma de hejehe. 是，都聘與人了。
sini amji amu ecike oke gemu bio? 你伯父伯母叔叔嬸嬸都有嗎？
gemu bi, 都有。
sini goro mafa mama i boo aibide tehebi? 你外祖你祖母在哪裏？
geng giya pu dzi sere gašan de tehebi. 耿家堡子屯裏住。
hala ai? 姓什麼？
genggiyara hala. 姓耿（耿佳拉）
sini goro mafa mama i nakcu nekcu gemu bio? 你外祖父祖母，舅舅舅母都有嗎？
gemu bi. 都有。
sini tara ahūn deo udu? 你表兄弟幾個？
mini tara ahūn deo ilan. 我表兄弟三個。
sini ambu deheme gemu bio? 你大娘姨娘都有嗎？
ambu akū damu dehema deheme bi. 無大娘，只有姨夫姨娘。
sini amha emhe boo ya bade tehebi. 你岳父岳母家在哪裏住？
tang (cyi)[c'y?] geo sere gašan de tehebi. 湯池溝屯裏住。
hala ai? 姓什麼？
jogiya hala. 姓趙（趙佳或兆佳）
sini [[naca|妻兄]] [[naya|妻弟]] [[keke|妻姊]] [[baša|妻妹]] gemu bio? 你大小舅子大小姨子都有嗎？【按：keke 亦另指大姑（夫姊）。】
naya juwe keli ilan. 小舅子兩個連襟三個。
sini ere juwe naya niyalma antaka? 你這兩個小舅子人何如？
sain. 好。
inu bithe hūlara niyalma boo kai. 也是念書人家啊。
esi doro giyan be ulhimbi. 自然懂得道理。

---

age si ere gisun muru be donjici, 阿哥聽你這話音，
wesihun sargan [[uhen|弟婦]] [[aša|嫂]] [[keke|夫姊]] [[berhu|夫妹]] i dolo urunakū hūwaliyasun. 令正與大小姑妯娌之內必定和氣。
si udu aniya bithe hūlaha. 你念幾年書。
nikan bithe sunja aniya hūlaha. 漢書念了五年。
gemu ai bithe hūlaha bihe. 都念什麼書來着？
duin bithe (ergegun)[?] nomun gemu hūlaha bihe. 四書五經都念來着。【按：查無 ergegun 一字。或為 irgebun 之誤。惟 irgebun nomun 僅指詩經。五經應作 sunja nomun。】
ya sefu tacikūde bithe hūlaha bihe? 哪個先生學裏念書來着？
gemu šandung ni sefu tacikūde bithe hūlaha bihe. 都在山東先生學裏念書來着。
amala meni gūsai janggin looye membe [[selgiyeme|傳令]] gaifi alban tacikūde dosimbufi manju bithe hūlabumbi. 後來我們旗的章京老爺將我們傳來叫念滿洲書。
ilenggu mangga bime angga inu modo. 舌頭硬而嘴也拙。
hergen mudan [[fuhali|全然]] hūlame bahanarakū. 字音總也念不來。
sefu geli cira. 師傅又嚴。
(hen)[heni?] majige šolo burakū. 一點空也不給。
uksin sonjoro de udu mudan adabuha? 挑甲陪了幾次？
emu mudan adabuha. 陪了一次。
ainu simbe sonjome (gaihahū)[gaihakū?]? 怎麼沒挑取你？
minci sain ningge kejine bi mimbe sonjome gaihakū. 比我強得有許多沒挑取我。
jai mini gabtarangge inu [[juken|平常、略足]]. 再我射的箭也平常。
bi sikse donjihade suweni gūsai oron tucike sembi. 我昨天聽見你們旗下出來缺了。
mergen deo sini gabtara niyamniyara manjurara be saikan urebumbi, 賢弟你馬步箭滿洲話好好練習，
sini ere mudan ambula erecun bi, 你這次大有指望。
sakda ahūn mimbe [[saišame|誇獎]] maktafi ainambi. 老兄你奉承我作什麼？
bi niyalma de isirakū ba jaci labdu ohobi. 我不如人地方太多了。

---

age si atanggi jihe? 阿哥你多咱來的？
bi teike booci jihe. 我方纔從家裏來的。
sakda mafa mama i beye saiyūn? 老太爺老太太身體好麼？
sain, 好。
juse sa gemu saiyūn? 孩子們都好嗎？
sain, 好。
[[sektefun|坐褥]] de te, 褥子上坐！
ubade sain, 這裏好，
dambagu tebufi benju! 裝煙送來。
hūdun cai [[fuifufi|煎熬]] benju! 快燙茶拿來！
bi geli donjihade simbe alban de sonjohobi. 我又聽見你挑上差事了。
si yaci aniya de uksin etubuhe. 你由何年上披的甲？
doro eldengge i gūsici aniya de uksin etubuhe. 道光三十年上披的甲。
ya hoton i da tušan de simbe uksin gaiha. 哪城守尉任上挑你的甲？
king da looye i tušan de mimbe uksin gaiha. 慶大老爺任上我得了甲.
caliyan jefi udu aniya? 食餉幾年？
caliyan jefi emu aniya. 食餉一年。
gemu ai alban de yabumbihe? 都走什麼差事來着？
teni uksin etufi gūsai alban de yabuha bihe, 纔披甲在旗下走差事來着，
gūsai de gemu ai alban? 旗下都是什麼差使？
hoton i dolo de alban yabure oci, 若是城裏頭走差使，
yamun i mejige, 衙門傳事，
[[namun|庫]] i [[calu|倉]] be tuwakiyambi, 看倉庫，
hoton i duka be tuwakiyambi, 看城門，
[[juce|堆鋪]] be tuwakiyambi, 看堆子，【按：堆鋪指兵丁輪流放哨之地。《清文鑑》釋義為「cooha idurame ging tere ba be, juce sembi」。】
giyai be baicambi, 查街。
hanci idu alban oci, 若是近班差使，
mederi angga karun tebure giyarime tuwakiyambi, 海口坐臺巡守。
lefungge hada, taifin elbeku, fuhacan, manggeo i jergi bade [[dobton|套、函]] benebumbi, 熊岳、蓋平、鳳凰城、蟒溝等處送文書。
goro idu alban oci, 若是遠班差使，
simiyan hoton, liyooha antu i jerge bade jasigan benebure dobton feksibumbi. 瀋陽、遼陽等處送文書跑書札。
ereci tulgiyen kemuni ai alban bi? 除此之外還有什麼差使？
aniyadari juwan biyai aba abalambi. 每年打十月圍。
aba [[hoihan|圍場]] tuwakiyambi. 看圍場，
jase tule teo doo giyang lii šu dzui dzi jergi bai karun. 邊外頭道江梨樹嘴子等處哨臺，
jase dolo ding šan guwai i karun. 邊內頂山拐哨臺。
ere utala alban si gemu yabumbiheo? 這些差使你都走來着嗎？
bi gūsade damu emu aniya yabuha. 我在旗下只走一年。
amala meni gūsai janggin looye mimbe (sonkofi)[sonjofi?], 後頭我們旗下章京老爺將我挑了，
gūsai wailan de yabumbi. 在旗下外郞上走。
gūsai wailan gemu ai baita icihiyambi? 旗下外郞都辦什麼事？
niyalma i ton, boigon i anggala, usin i cese arambi, 寫人丁、戶口、耕地的冊子，
fulgiyan šanyan šang ni alibun be alibumbi, 呈紅白賞呈子，
gūsade [[bisirele|所有、一切]] manju nikan hergen baita, 旗下所有滿漢字事，
eiten dangse [[cagan|書籍]] i baita be gemu icihiyambi. 凡檔案事都辦。
sirame hoton i da [[kadalan|關防]] i bade gaifi, 接連城守尉任上要了，
bithesi juwe aniya aisilame yabuha, 貼寫幫走了兩年。
hoton i da (kadala)[kadalan?] i bade gemu ai baita icihiyambi? 城守尉管下都辦什麼事？
eiten alibuci acara afabuci acara baita be gemu icihiyambi. 凡應呈應付之事都辦。
si adarame bošokū baha? 你怎麼得了領催？
alban de kiceme [[faššame|奮勉]] ofi bošokū baha. 因巴結差使勤奮得了領催。【按：「巴結」一詞在此指努力勤奮之意。】
bošokū de udu aniya? 領催上幾年？
ilan aniya. 三年。
hafan ilgarade udu mudan? 放官幾次？【按：hafan ilgambi 指挑選官員。】
emu mudan ilgaha. 放官一次。
ainu (bahahū)[bahakū?]? 怎沒得？
gabtara niyamniyara gemu [[eshun|生疎]] ofi bahakū. 因馬步箭都生沒得。
suweni gūsai cooha udu? 你們旗下兵多少名？
meni gūsai cooha ninju. 我們旗下兵六十名。
suweni hoton cooha uheri udu? 你們城的兵多少名？
uyun gūsai bošokū uheri udu? 九旗領催共多少名？
barhū nirui ilan yan bošokū ninggun. 巴爾虎佐領三兩領催六名。
meni jakūn gūsai gūsa tome juwe yan bošokū ninggun. 我們八旗每旗二兩領催六名。
uheri bošokū susai duin, dorgi araha hafan juwe. 共領催五十四名，內委官員二名。
suweni hoton hafan uheri udu? 你們城的官共多少員？
uheri orin sunja. 共二十五員。
gemu ai jergi tušan? 都是什麼職品？
ilaci jergi hoton i da emke. 三品城守尉一員。
duici jergi nirui janggin emke. 四品佐領一員。
sunjaci jergi tuwašara hafan jergi janggin jakūn. 五品防禦品級章京八員。
ningguci jergi funde bošokū jakūn. 六品驍騎校八員。
sunjaci jergi jalan sirara tuwašara hafan emke. 五品世襲雲騎尉一員。
kesingge hafan juwe. 恩騎尉二員。
uyuci jergi bithesi emke. 九品筆貼式一員。
calu wailan emke. 倉外郞一員。
aisin [[jingse|頂子]] hadaha araha hafan juwe. 戴金頂委官二員。
amba ajige hafan uheri orin sunja. 大小官共二十五員。
irgen hafan udu? 民官幾員？
irgen hafan juwe. 民官二員。
gemu ai jergi tušan? 都是什麼職品？
mederi be seremšeme [[acan beidesi|通判]] emke. 海防通判一員。
giyarimsi emke. 巡檢一員。
suweni gūsai coohai caliyan adarame dendembi? 你們旗下兵餉怎麼分？
coohai caliyan gaime isinjifi. 兵餉官到了，
da looye uthai yamulafi. 大老爺就上衙門，
meni meni gūsai gaici acara ton be acabume. 合照各旗應領數目，
uyun ubu obume dendefi, 分為九份。
yasa tuwame gemu harangga janggin funde bošokū bošokū sede afabufi. 眼同都交與該章京、驍騎校、領催等。
meni gūsai bade gaime (benifi)[benefi?benjifi?]. 領到我們旗下，
alban menggun (tebureci)[tebuci?] tulgiyen, 除扣除官銀外，
gemu uhun uhufi, 都包了包兒，
geli cooha sebe gūsai bade isabufi gemu temgetu hergen arafi, 又將衆兵等傳聚旗下都畫了押字，
ton i songkoi dere tokome afabufi, 照數當面交給。
teburengge gemu ai alban menggun? 扣的都是什麼官銀？
teburengge gemu ihan hurgen menggun sirabure menggun. 扣的都是牛銀、接濟銀。
gemu tebume wajifi, 都扣完了，

---

sini boode ujihengge ulha uheri udu? 你們家裏養活牲口共多少？
uheri orin funcere bi, 共有二十餘個。
gemu ai ulha si minde ala! 都是什麼牲口？你告訴我！
jakūn morin bi. 有八匹馬。
gemu ai boco fiyan? 都是什麼顏色？
[[jerde|紅馬]] [[suru|白馬]] [[konggoro|黃馬]] [[kara|黑馬]] [[akta|騸]] duin. 紅白黃黑騸馬四匹。
[[kailun|海騮]] [[sirga|銀合馬]] [[keo|騍馬]] juwe. 海騮糖紅騍馬兩匹。
(uleo)[ [[ulu|喜鵲青]]?] (ajirhan)[[[ajirgan|兒馬]]?] emke, 喜鵲青兒馬一匹。
[[unahan|馬駒]] emke 馬駒子一匹。
jakūn ihan bi. 有八條牛。
gemu ai ihan? 都是什麼牛？
kuku fulgiyan suwayan sahaliyan [[eje|騸牛]] duin. 青紅黃黑犍子四條，
uniyen juwe. 乳牛兩條。
muhašan emke. 牤牛一條。
tukšan emke. 牛犢子一條。
lorin emke. 騾子一頭。
eihen juwe. 驢子兩頭。
ulgiyan honin gemu bio? 豬羊都有嗎？
emu feniyen i honin tanggū isirengge bi, 一羣羊足有一百。
emu horho ulgiyan gūsin funcen bi, 一圈豬有三十餘個。
sini boode kesike indahūn coko niyehe niongniyaha gemu bio? 你家貓狗雞鴨鵝都有嗎？
gemu bi. 都有。

---

bi kemuni sinde emu baita be fonjici, 我還問你一件事，
lefungge hada hoton i nenehe tušan i ga amban. 熊岳城先任葛大人
meni hoton be baicame jihe fonde, 來查我們城的時候，
emu fiyelen i gisun weribuhebi. 留下一篇子話，
si sambi sarkū? 你知道不知道？
bi sambi. 我知道。
si šejileme mutembio? 你能背嗎？
mutembi. 能。
tuttu oci si uthai šejilefi minde donjibu! 若是那樣你就背給我聽！
je, 是。
erindari manjurara be urebure, 時習清語,
nikarara be targabure, 以戒漢言。
dorgidari [[bardanggilara|矜誇]] be geterembure, 剖除內狂，
[[girure|羞]] [[yertere|愧]] be hairara 愛惜恥辱,
[[eiterere|欺詐]] [[argadara|用計]] be deriburakū, 勿起欺詐。
gisurere de tašararakū (ufarakū)[ufararakū?] oci, 言勿失錯
teni [[urgederakū|辜負-不]] ombi. 始不負矣。
seremšere karmatara de oihorilarakū, 防守無踈，
giyarire kederere be sartaburakū, 巡邏勿誤，
morilara de baturulara, 馬上逞勇，
gurgušere de turiburakū, 射獸無脫。
[[hahardara|成丁、成年]] [[gardašara|大步趨行]] bade amarilarakū, 成丁無落後，
ergerakū jirgarakū oci, 無逸無安
yala ferguwerakūngge akū kai, 豈不奇哉？
ere uthai ga amban i werihe gisun bai. 這就是葛大人留下的話哈！

---

suwe tacikū boode dosinjihaci ebsi, 自你們入學以來，
mini beye yamji cimari seme heni majige oihorilara ba akū, 吾朝夕毫無鬆懈，
bi udu ere gese suwembe tacibuha bicibe, 我雖然這樣(都)[教?]你們，
suwe giyan i inenggi dobori akū. 你們理當不分晝夜。
gūnin [[sithūme|專心]] bithe hūlaci acambi. 專心念書為是。
bi aika baita bifi tacikū booci tucifi, 我若有事出學房。
suwe tajirara mudan umesi labdu. 你們淘氣次數很多，
umai bithe hūlara beri tatara be baita oburakū, 並不念書拉弓為是，
suwe gemu orin se funcere niyalma, 你們都是二十餘歲的人，
giyan i erdemu bengse be wesihun obufi tacici saci, 理當知道學本事為貴為是，
aika bade gabtara niyamniyara de bime muterakū, 若馬步箭而不能。
geli manjurara be bahanarakū oci, 又不會滿洲話。
amaga inenggi jabšan de alban dangnaha seme. 日後僥倖當差使。
inu urunakū [[weri|他人]] amargi de tuhembi. 也必定落與他人之後。
suwe [[hūman|本事]] juken [[sere anggala|不但…而且…]], 不但你們本事平常，
uthai mini beye inu derengge akū. 就是我也無體面。
ubabe gūnime ohode, 想到這裏的時候。
suwe hing seme bithe hūlara beri tataci teni acambi, 你們誠心念書拉弓纔是，
ereci julesi, 從此往前，
bi aika tacikū boode akū oci, 我若不在學房裏，
gemu [[ekisaka|安靜]] tecina, 都老實坐着吧！
niyaman hūncihin gucu gargan jifi tuwaci sain sere anggala, 不但親戚朋友來瞧着好，
suweni beyede inu tusangga bi, 你們自己也有益，
suweni boode sewembe bithe hūlabure gūnin be inu urgederakū ombi. 可也不辜負你們家教你們念書的心思。
bi udu ere gese gisurehe seme, 我雖然這樣說了，
donjire donjirakūngge suwede bi, 聽不聽在你們。
udu dere juleri donjiha bicibe, 雖然面前聽了，
enggici bade donjirakū oci geli suwembe ainara, 背地裏若不聽又把你們怎麼樣？
damu mini tacibure kicen be tašaraci ojorakū, 只是我教的功課錯了使不得，
suwe uthai eiten hacin de seme gemu mutecibe, 就說你們諸般都能，
aika tajirara be minde [[nambuha|拿獲]] manggi, 倘若淘氣被我堵着時候，
urunakū emu jergi [[tantafi|責打]] ainaha seme giljame gamarakū, 定打一次斷不姑容。

---

age suweni gūsai coohai agūra be si gemu sambio? 阿哥你們旗下軍器你都知道嗎？
meni gūsai bisirele coohai agūra be bi gemu sambi. 我們旗下所有軍器我都知道。
tuttu oci si uthai gisureme minde donjibu! 若是那樣你說與我聽，
je, 是。
meni gūsai janggin looye de uksin [[saca|盔]] emu yohi, 我們旗下章京老爺盔甲一副，
[[jebele|撒袋]] [[dashūwan|弓靫]] emu yohi, 弓靫箭袋一副，
beri juwe, 弓兩張,
loho emke. 腰刀一把，
sirdan emu tanggū susai da. 梅針箭一百五十根。
funde bošokū de uksin saca emu yohi, 驍騎校盔甲一副，
jebele dashūwan emu yohi, 弓靫箭袋一副,
beri juwe, 弓兩張,
loho emke. 腰刀一把，
sirdan emu tanggū da. 梅針箭一百根。
bošokū uksin sei niyalma tome jebele dashūwan emu yohi, 領催披甲等每人弓靫箭袋一副，
beri emke, 弓一張,
loho emke. 腰刀一把。
（gūsai bisirele agūra 旗下共有裝備）
sirdan uheri ilan minggan da, 梅針箭共三千根，
uksin saca orin duin yohi, 盔甲二十四副，
yohan [[olbo|馬褂]] juwan jakūn, 綿甲十八身。
turun juwe, 大旗兩杆，
kiru ninggun, 小旗六杆，
miyoocan orin juwe da, 鳥槍二十二桿，
golmin gida orin nadan. 長槍二十七桿。
buren juwe, 海螺二個。
ereci tulgiyen meni gūsai umai gūwa coohai agūra akū kai. 除此之外我們旗並沒有別的軍器呀！