- 滿文轉寫取自《Monggo han sai da sekiyen: Die Mandschufassung von Secen Sagang's Mongolischer Geschichte》，書中僅錄轉寫，無滿文原文，故間或有誤，亦無從查照確認。
- 漢譯取自《欽定蒙古源流》。清乾隆時，嘗對異族人名地名等譯名全面重譯，故此處譯名俱與其他史書不同。
(p32)
julgei tubet ba i niyac'i zambo han i nadaci jalan de
serc'i zambo han. longnam gebungge amban de belefi soorin be
durihe manggi. boroza. jiyac'i. burtecino ahūn deo ilan nofi
son son i ukame jailara de.
古土伯特地方，尼雅持贊博汗之七世孫色爾持贊博汗，為其臣隆納木篡奪汗位，其子博囉咱、罝持、布爾特齊諾等弟兄三人，俱各出亡。
- 土伯特，即西藏。此書作於清，時藏傳佛教盛行，故書中將蒙古之源，與西藏、印度等佛教傳說相結合。
- 布爾特齊諾，即《祕史》「孛兒帖赤那」（börte cino），直譯為蒼狼。
fiyanggū burtecino. gungbo i bade
jailame genehebi. ineku gungbo ba i gowa maral sere sargan jui
be sargan gaifi. tenggis mederi be doome genefi. dergi baru
yabume. baigal ula i jecen ergi burgan galduna gebungge alin
de isinafi. bita ba i urse de acafi. inde turgun be fonjihade.
季子布爾特齊諾，出之恭博地方，即娶恭博地方之女郭斡瑪喇勒為妻，往渡騰吉斯海，東行至拜噶勒江所屬布爾干噶勒圖納山下，遇必塔地方人衆，詢其故，
- 郭斡瑪喇勒，即《祕史》「豁埃馬闌勒」（qo'ai maral），直譯為白鹿。
- 布爾干噶勒圖納山，即《元史》「不里罕哈里敦」，《祕史》「不峏罕合勒敦」（burqan qaldun）。
i julgei
enetkek ba i geren i tukiyehe han. tubet ba i niyac'i zambo han
be yarume gisurehe manggi. bita ba i geren urse hebešeme ere
fulehengge juse. muse de dalaha niyalma akū. erebe ejen obume
tukiyeci acambi sefi. imbe ejen tukiyefi ini hese be dahame yabuhabi.
遂援引古額訥特珂克人衆所推尊之土伯特地方之尼雅持贊博汗以語之，必塔地方人衆議云，此子有根基，我等無主，應立伊為君。遂尊為君長，諸惟遵旨行事。
erei jui bitasgan bitacagan juwe nofi. bitacagan i jui temecek.
erei jui horicar mergen. erei jui agūjim bogorol. erei jui
sali galjigū. erei jui nige nidun. erei jui samsuci. erei jui hali
harcu. erei jui borjigitai mergen inu.
生子必塔斯干、必塔察干二人。必塔察干生特墨徹克。特墨徹克生和哩察爾墨爾根。和哩察爾墨爾根生阿固濟木博郭囉勒。阿固濟木博郭囉勒生薩里噶勒濟固。薩里噶勒濟固生尼格尼敦。尼格尼敦生薩木蘇齊。薩木蘇齊生哈里哈爾楚。哈里哈爾楚生博爾濟吉台墨爾根。
- 必塔察干，即《祕史》「巴塔赤罕」（bataciqan）。
- 特墨徹克，即《祕史》「塔馬察」（tamaca）。
- 和哩察爾墨爾根，即《祕史》「豁里察兒篾兒干」（qoricar mergen）。
- 阿固濟木博郭囉勒，即《祕史》「阿兀站孛羅溫勒」（a'ujam boro'ul）。
- 薩里噶勒濟固，即《祕史》「撒里合察兀」（sali qaca'u）。
- 尼格尼敦，即《祕史》「也客你敦」（yeke nidün）。蒙語 yeke 為「大」，nidün 為「眼睛」。此處滿文「尼格」應即蒙語 nige （一），與 yeke 因形近而乖誤。
- 薩木蘇齊，即《祕史》「撏鎖赤」（sem soci）。
- 哈里哈爾楚，即《祕史》「合兒出」（qarcu）。
- 博爾濟吉台墨爾根，即《祕史》「孛兒只吉歹篾兒干」（borjigidai mergen）。
mergen monggoljin gowa
hatun de banjiha duraljin bayan. duraljin bayan i borokcin
gowa hatun de banjiha dowa sohor. dobo mergen ahūn deo juwe
nofi. dowa sohor i jui tonoi. doksin. emnik. erke. ese ūlet. bagatut.
hot. kiragut duin halangga oirat oho.
墨爾根之蒙郭勒津郭斡哈屯，生都喇勒津巴延。都喇勒津巴延之博囉克沁郭斡哈屯，生多斡索和爾、多博墨爾根弟兄二人。多斡索和爾之子托諾依、多克新、額木尼克、額爾克，俱為厄魯特、巴噶圖特、和特、奇喇古特四姓之衛喇特。
- 蒙郭勒津郭斡，即《祕史》「忙豁勒真豁阿」。
- 都喇勒津巴延，即《祕史》「脫羅豁勒真伯顏」。
- 博囉克沁郭斡，即《祕史》「孛羅黑臣豁阿」。
- 多斡索和爾，即《祕史》「都蛙鎖豁兒」。
- 多博墨爾根，即《元史》「脫奔咩哩犍」，《祕史》「朵奔篾兒干」。
dowa sohor sehe turgun
(p33)
seci ini šenggin i dulimba emu yasa bime ilan dedun i ba be sabumbi.
其得名多斡索和爾者，因其印堂中有一眼能視三站之故。
esei ahūn deo juwe nofi burgan galtuna deri yabume bisire
de. ahūn i gisun tuirang g'arudi ci tunggelik hūrugon i wasihūn
emu feniyen i nukteme yabure urse isinjire hamika. tede emu
sejen i dolo emu fujurungga saikan sargan juse bi. terebe
gisurefi sinde sargan obuki sefi. juwe nofi genefi fonjici. juwe
tumet ba i goridai mergen i baragūcin gowa gebungge sargan de
arik usun sere bade banjiha alung gowa gebungge sargan juse
de ba baime yabumbi sehe. ede ini deo dobo mergen de gisurefi
sargan obuhabi.
伊弟兄二人經行布爾干噶勒圖納時，其兄云，自推朗噶嚕迪向通格里克呼嚕觀以西行走之一起遊牧將至，車內有一俊雅女子，可說為汝室。二人向前詢問，云係兩土默特地方郭哩岱墨爾根之妻巴喇郭沁郭斡，在阿哩克烏遜地方所生之女，名阿掄郭斡，尋路行走者。遂訂與其弟多博墨爾根為妻。
- 推朗噶嚕迪，即《祕史》「都亦連格魯荅察」（düyiren gerüdaca），意為「都亦連山背後」。
- 通格里克呼嚕觀，即《元史》「統急里忽魯〔罕〕」，《祕史》「統格黎克豁羅罕」（tünggelik qoroqan），河名。
- 兩土默特，即《元史》「火里、禿麻」，《祕史》「豁里、禿馬惕」。兩部族因相鄰，史書多合稱。
- 郭哩岱墨爾根，即《祕史》「豁里剌兒台篾兒干」（qorilartai mergen）。
- 巴喇郭沁郭斡，即《祕史》「巴兒忽真豁阿」（barqujin qo'a）。
- 阿哩克烏遜，即《祕史》「阿里黑兀孫」（ariq usun）。
- 阿掄郭斡，即《元史》「阿蘭果火」，《祕史》「阿闌豁阿」（alan qo'a）。
tereci belgetai. begundei juwe jui banjiha amala
dobo mergen dubehe. terei amala alung gowa hatun i tolgin de
dobori dari emu ferguwecuke ambalinggū fujurungga niyalma
jifi ini emgi dedumbi. gerendere onggolo tucifi genembi seme
tolgišame bisire ba. ini hehe keli jai takūršara hehesi de alame.
bihe bihei bugū hatagi. bokdo saljigū bodon car gebungge ilan
jui banjiha.
生伯勒格特依、伯袞德依二子。多博墨爾根卒後，阿掄郭斡哈屯，每夜夢一奇偉男子與之共寢，天將明即起去，因告伊妯娌及侍婢等知之。如是者久之，遂生布固哈塔吉、博克多薩勒濟固、勃端察爾等三子。
- 伯勒格特依，即《祕史》「不古訥台」（bügünüt）。
- 伯袞德依，即《祕史》「別勒古訥台」（belgünütei）。
- 布固哈塔吉，即《元史》「博寒葛答黑」，《祕史》「不忽合塔吉」（buqu qatagi）。
- 博克多薩勒濟固，即《元史》「博合覩撒里直」，《祕史》「不合禿撒勒只」（buqatu salji）。
- 勃端察爾，即《元史》「孛端叉兒」，《祕史》「孛端察兒蒙合黑」（bodoncar mungqaq）。
ese cun cun i mutufi. ememu ehe gūnin i urse ehecume
gisurehengge. emteli hehesi de juse banjire giyan akū. erei boode
ini eigen i keli mahali. kemuni yabumbi. ini beye dere seme
leolembihe. belgetai begundei juwe nofi eme de kenehunjere
jakade. alung gowa hatun. ini jui de emu da sirdan i cikten be
bufi. erebe moksolo sehede. moksolofi maktaha. sirame sunja
da be sasari moksolo seme buhe manggi. fuhali murime
moksolome mutehekū ofi. ini emei gisun mini juwe amba jui suwe
gūwa niyalmai gisun be donjifi. mimbe kenehunjebi sefi. ini
tolgin i turgun be wacihiyame alame. suweni erei ilan deo abkai
jui gese bihebi. te suweni sunja niyalma hūwaliyasun akū enculeme
yabuci. uthai neneme emu da cikten i adali. emteli ofi niyalma
de nungnebumbi. uhei yabuci. amala sunja da i adali. geren ofi.
nungneme muterakū ombi sefi. tereci hūwaliyame yabuha.
後漸長成，有好事者譖之云，從無寡婦生子之理，其夫之連襟瑪哈賚，常往來其家，疑即此人。伯勒格特依、伯袞德依二人，遂疑其母。阿掄郭斡哈屯，因給伊子箭桿一枝，命折之，既折而擲之。旋給五桿命一併折之，竟不能折。其母云，爾等二人悞聽旁人之言，疑我因語以夢中情事，且云，爾等此三弟殆天降之子也，爾兄弟五人若不相和好，各異其行，即如前一枝箭，以勢孤而被傷。若公同而行，即如後五枝箭，勢衆則不能傷之矣。由是和好。
- 瑪哈賚，即《祕史》「馬阿里黑伯牙兀歹」（ma'aliq bayya'udai）。
amala boo boigon be dendere de. bodon car de darin bisire foholon
uncehen jahala sarla morin ci tulgiyen. umai encu jaka buhe ba akū
turgunde. duin ahūn de ushafi. emhun onon ula i wesihun baru
genehebi. tubade emu yacin giyahūn bigan i niyehe be dasihime
jafafi jetere be sabufi oholjon tulefi baha. uthai erebe maktame
jafame baha niyehe niongniyaha be jeme. elben tobo arafi teme
ergen be hetumbume. tubade bisire emu falgai ogorjak sere ursei
(p34)
boode sun ayara be omime yabumbihebi.
後析產時，僅給勃端察爾有迎鞍短尾銹鬃貉皮馬一匹外，並未給與他物，因惱恨四兄，獨向鄂諾江東去，見彼處有一青色鷹攫野鴨而食，結套得鷹，即放之而食其所獲之鴨，結一茅廬，棲止度日，常於鄂郭爾察克一族人家尋飲奶漿。
- 鄂諾江，即斡難河，今鄂嫩河。
amala ini ahūn belgetai
deo be baime jifi esede fujurulame fonjici. alarangge. sini tere
deo inenggidari jifi sun ayara omimbi. tere jidere de aga agambihe.
si majige aliya seme gisun wajinggala umai tugi akū bime. emu
jergi agara de niyalma akū bigan i baci bodon car gaitai isinjifi.
tubade ahūn deo acafi. ineku ogorcak urse be dahabume gaiha.
後其兄伯勒格特依，前來尋弟，訪問彼衆，告云，爾弟每日來此飲奶漿，伊將來時每每下雨，爾姑待之。語未畢，天無片雲，陣雨忽至，四顧無人，惟勃端察爾自荒郊而來。弟兄遂會於其地，即招服鄂郭爾察克人衆。
esei dorgi emu beye jursu hehe be bodon car gaifi sargan obuhabi.
gebu oci budan sembi. tereci bugū hatagi i hala hatagin. bogdo
saljigū i hala salcigot. bodon car i hala borjigin ohobi. tere hocikon
budan hatun i dade beyede bisire jui i gebu wacirtai ofi. wacirtai
halangga ohobi.
內一懷孕婦人，勃端察爾娶為妻室，名曰布丹，由是布固哈塔吉以哈塔錦為氏，博克多薩勒濟固以薩勒卓特為氏，勃端察爾以博爾濟錦為氏。布丹哈屯貌美，前所孕之子名斡齊爾台，遂以斡齊爾台為氏焉。
- 布丹，《祕史》載其名曰「兀良合真」（uriyangqajin）。
- 哈塔錦氏，即《元史》「哈答斤」，《祕史》「合塔斤」（qatagin）。
- 薩勒卓特氏，即《元史》「散只兀」，《祕史》「撒勒只兀惕」（salji'ut）。
- 博爾濟錦氏，即《祕史》「孛兒只斤」（borjigin）。
- 斡齊爾台，即《祕史》「札只剌歹」（jajiradai）。此處首字聲母相異，恐因蒙文 j-、w- 形近而乘誤。
- 斡齊爾台氏，《親征錄》作「札荅蘭」，《祕史》作「札荅闌」（jadaran）。
bodon car budan hatun be gaifi banjiha jui
bagaritai han i fulehengge gabici batur seme gebulehebi. gabici i
jui beger batur. erei jui maha tudan. erei jui haci kuluk. erei jui
singhor doksin. erei jui dombagai cecen. erei jui gabul han. erei
jui bardam batur. erei jui isukei batur. negun taiši. menggetu
cecen. daridai ūjigin duin nofi.
勃端察爾既娶布丹哈屯，將伊所生之子命名為巴噶哩台汗之後裔哈必齊巴圖爾。哈必齊之子名伯格爾巴圖爾。伯格爾巴圖爾生瑪哈圖丹。瑪哈圖丹生哈齊庫魯克。哈齊庫魯克生星和爾多克新。星和爾多克新生托木巴該徹辰。托木巴該徹辰生哈布勒汗。哈布勒汗生巴爾達木巴圖爾。巴爾達木巴圖爾生伊蘇凱巴圖爾、訥袞泰實、孟格圖徹辰、達哩岱諤濟錦等四人。
- 哈必齊巴圖爾，即《祕史》「合必赤把阿禿兒」（qabici ba'atur）。
- 瑪哈圖丹，即《元史》「咩撚篤敦」，《祕史》「篾年土敦」（menen tudun）。《元史》《祕史》俱載其為合必赤之子。
- 哈齊庫魯克，即《祕史》「合赤曲魯克」（qaci külük）。
- 星和爾多克新，即《元史》「拜姓忽兒」，《祕史》「伯升豁兒多黑申」（bai šingqor doqšin）。《祕史》載其父為海都。合赤曲魯克為其祖。
- 托木巴該徹辰，即《元史》「敦必乃」，《祕史》「屯必乃薛禪」（tumbinai secen）。
- 哈布勒汗，即《元史》「葛不律寒」，《祕史》「合不勒汗」（qabul qahan）。
- 巴爾達木巴圖爾，即《元史》「八哩丹」，《祕史》「把兒壇把阿禿兒」（bartan ba'atur）。
- 伊蘇凱巴圖爾，即《元史》「也速該」，《祕史》「也速該把阿禿兒」（yisügei ba'atur）。
- 訥袞泰實，即《親征錄》「捏羣太石」，《祕史》「捏坤太子」（nekün taisi）。
- 孟格圖徹辰，即《祕史》「忙格禿乞顏」（mönggetü kiyan）。
- 達哩岱諤濟錦，即《元史》「答力台」，《祕史》「荅里台斡惕赤斤」（daritai otcigin）。
tereci isukei batur. negun taiši.
daridai ūjigin sere juwe deo be gaifi nimanggi tuheke bade
cindahan be baime yaburede. emu sejen nukteme duleke songko
de hehe niyalmai sitehe toron be sabufi. ere hehe de urunakū
sain jui banjimbi sefi. songko fehume amcanafi tuwaci. tatar halai
ike ciletu sere niyalma olgonot i baci ugelen gebungge sargan
be gaifi jidere be. ce hanci ibefi tuwafi genehede.
由是，伊蘇凱巴圖爾攜訥袞泰什、達哩岱諤濟錦二弟，往落雪處尋覓天馬，見一車轍內婦人溺痕，以為此婦必生佳兒，尋其蹤跡，乃塔塔爾氏之伊克齊埒圖自鄂勒郭諾特地方娶妻烏格楞前來。衆近前審視，
- 天馬 cindahan，即雪兔。
- 塔塔爾氏，即《元史》《祕史》「塔塔兒」（tatar）。
- 伊克齊埒圖，即《祕史》「也客赤列都」（yeke ciledü）。
- 鄂勒郭諾特，即《祕史》「斡勒忽訥兀惕」（olqunu'ut）。
- 烏格楞，即《元史》「月倫」，《祕史》「訶額侖」（hö'elün）。
ugelen gebungge
hehe ike ciletu de. jakan tere ilan niyalma dorgi ahūcilaha niyalmai
arbun be serebeo sefi. etuhe camci be sufi. erebe hūdun bufi unggi
seme gisurere sidende. tese emgeri ehereme gala aššame jabdure
jakade. ike ciletu burulame sujuhe. imbe ilan birai giyalame
fargame bošonofi. ugelen gebungge hehe be durime gaifi. isukei
batur beyede gaiha. amasi booi baru marire de. ugelen hatun
songgome yabure de. daridai ūjigin tafulame ilan bira duleke.
ilan alin dabaha. faitaha seme songko akū. karaha seme baran
akū. hūlaha seme donjirakū sefi. tereci ugelen hatun teni jilgan
akū yabuha.
烏格楞向伊克齊埒圖云，適纔三人內其年長之舉動曾看出否。因脫所服襯衣，囑云，將此急與彼以遣之。語未竟，已逞強動手，伊克齊埒圖敗走，一齊尾追踰河三道，遂擄烏格楞，伊蘇凱巴圖爾以為己妻。回家之際，烏格楞哈屯且行且哭，達哩岱諤濟錦等勸云，過河三道，踰山三重，尋踹無蹤，瞭望無跡，呼之已不聞矣。於是烏格楞哈屯吞聲前行。
ineku nenehe suwayan singgeri aniya ci ebsi ilan
minggan juwe tanggū uyunju sunja aniya i sahaliyan morin aniya
isukei batur i ugelen hatun de emu ferguwecuke sabingga jui
banjiha. gebulere jalin elkime temujin de teisulebure jakade.
huhun gebu be abkai buhengge temujin seme gebulehebi. emu
(p35)
eme de banjiha temujin hasar hajigin ūcuken duin haha jui tumelet
gowa abahai da hatun de banjiha bekter belgedai juwe nofi be
dabume ahūn deo ninggun.
即從前戊子歲以來，越三千二百九十五年，歲次壬午，伊蘇凱巴圖爾之烏格楞哈屯，生一子極靈秀，為之卜名，適遇特穆津，遂命乳名曰天賜之特穆津云。又生特穆津、哈薩爾、哈濟錦、諤楚肯等四子，併原配圖墨埒特郭斡阿巴海哈屯所生之伯克特爾、伯勒格德依二子，弟兄共六人。
- 歲次壬午，即西元一一六二年。
- 特穆津，即《元史》「鐵木真」，《祕史》「帖木真」（temüjin）。
- 哈薩爾，即《元史》「哈撒兒」，《祕史》「合撒兒」（qasar ）。
- 哈濟錦，即《元史》「哈赤溫」，《祕史》「合赤溫」（qaci'un）。
- 諤楚肯，即《元史》「鐵木哥斡赤斤」，《祕史》「帖木格斡惕赤斤」（temüge otcigin）。「斡赤斤」為幼子稱號。
- 圖墨埒特郭斡阿巴海，漢譯稱其為也速該原配，恐因斷句致誤。實應指鐵木真之妹帖木倫，即《祕史》「帖木侖」（temülün）。
- 伯克特爾，即《祕史》「別克帖兒」（bekter）。
- 伯勒格德依，即《元史》「別里古台」，《祕史》「別勒古台」（belgütei）。
amala isukei batur temujin de amha
baire jalin ini nakcu olgonot sei nukte de genere jugūn i unduri
honggirat i dai cecen be ucarafi kiyot giranggi borjigin halanggai
sadun absi genembi seme fonjiha de. isukei batur jabume. bi
ere jui de amha baime yabumbi sefi. dai cecen i gisun. ere dobori
emu šanyan šongkon mini gala de dobuha be tolgišaha. bi tuwaci.
suweni borjigin i songko bihebi. muse julgeci ebsi meni fujurungga
hocikon sargan juse. suweni borjigin de hatun ohongge labdu.
ere banin saikan sargan jusei hesebun de inu. suweni borjigin
de hatun ombi. mini ere burde gebungge uyun sei emteli sargan
jui be sini ere jui de buki sehe manggi. ini amai gisun jaci ajigen
kai. ini jui i gisun naranggi emu baita muteci mutebukini sehebi.
後伊蘇凱巴圖爾為特穆津求親，前往伊舅氏鄂勒郭諾特遊牧，途遇鴻吉喇特之岱徹辰，問云，却特之嫡派博爾濟錦氏親家何往。伊蘇凱巴圖爾答云，我為此子尋親而來。岱徹辰云，今我夜夢一白海青落我手中，我卜之，兆在爾博爾濟錦氏，自古以來，我家之俊雅女子作爾博爾濟錦氏之哈屯者最多，今有女儀容甚美，且命中應作爾博爾濟錦氏之哈屯，我只生此一女，名布爾德，甫九歲，即與爾此子為妻。其父云，年紀太小。其子云，終當成此一事，可即成之。
- 鴻吉喇特，即《元史》「弘吉剌」，《祕史》「翁吉剌惕」（onggirat）。
- 岱徹辰，即《元史》「特薛禪」，《祕史》「德薛禪」（dei secen）。
- 却特，即《祕史》「乞牙惕」（kiyat）。
- 布爾德，即《元史》「孛兒台」，《祕史》「孛兒帖」（börte）。
ede hūntahan jafafi juru morin be hejere doro obume bufi. temujin
be bibufi isukei marifi genere de. jing tatar urse sarilara de teisulebufi
ce beleni jaka jefi gene ume jailara seme maribufi tataha. ce fe
kimun be gūninafi jetere jaka de horon okto barabufi ulebume
bure jakade. isukei batur nimeme ekšeme sadun i boode jifi. bi
doshon ursei boode. amtanggai jaka jembihe. sarkū de beyei
koro araha. mini temujin aba. jio seme hūlame gajifi honggodan i
menggulik be tuwašatabume amasi unggihe. tere nergin de isukei
batur uthai dubehebi. dahanduhai da hatun inu akū oho.
於是舉觴為壽，奉雙馬以為聘禮，欵留特穆津。伊蘇凱欲辭去，正值塔塔爾族衆宴會之期。衆邀云，現備有餚饌，食之再去，切勿推却，一併留住。詎衆忽念及舊仇，以毒藥攙入食物內食之。伊蘇凱巴圖爾疾，作急趨入親家室內，云，我在諸親眷房中食物甚甘，不期中傷，我特穆津何在，可來前。喚至，遂令鴻郭丹之莽古里克照看遣回，而伊蘇凱巴圖爾即卒，原配哈屯亦相繼而卒。
- 鴻郭丹，即《元史》「晃合丹」，《祕史》「晃豁壇」（qongqotan）。
- 莽古里克，即《元史》「明里也赤哥」，《祕史》「蒙力克」（mönglik）。
amala
ugelen hatun emhun ninggun jui be hūwašabume ujime bisire
de. emu inenggi temujin hasar juwe jui ini eme de bekter. belgedai
juwe nofi meni welmiyehe nimaha be durifi jeke bime enenggi
geli hasar i yordome waha cecike be durime gaiha. tere juwe be
waki sehede. ini emei gisun. suwe ainu seibeni daicigot i ūbere
gowa gebungge niyalmai sunja jui adali uttu gisurembi. suwe
uthai beyei helmen beyei uncehen i adali fakcaci ojorakū. ahūn
deo ishunde haji halhūn i yabu enteheme gucu wakao sehe gojime.
後惟烏格楞哈屯，隻身養育六子。一日，特穆津、哈薩爾二子，告其母云，伯克特爾、伯勒格德依二人，將我等所釣之魚奪而食之，今日又將哈薩爾響箭射得之雀奪而食之，意欲殺伊二人。其母云，爾等何以與從前岱齊果特之諤伯哷郭斡之五子一般議論，爾等譬如影之隨形，尾之在身，不可離異，兄弟相親相睦，豈非長久友愛之道乎。
- 岱齊果特，即《元史》「泰赤烏」，《祕史》「泰亦赤兀惕」（tayyici'ut）。
- 諤伯哷郭斡，或即《祕史》「斡兒伯」。據《祕史》載，斡兒伯為俺巴孩汗可敦。
ce dukai menggseku be makta nakū tucifi. duin nofi bekter.
belgedai de ehereme deribuhe de. bekter i gisun mimbe waci
wakini. belgedai be ume wara. amaga inenggi suwende hūsun
bure niyalma seme gisurehe bime ohakū. bekter (he)[be?] ergen de isibuha
manggi. ini eme hanci jifi jilidame hendume. gosime tangsulame
(p36)
ujiha mini jui goidarakū gebungge amban ome hamikabi. suilame
jobome ujime mini jui. sure bodohonggo amban ome hamika
seme ereme urgunjeme yabumbihe. ainu uttu ishunde wandume
yabumbini. ereci suwe ishunde wame suntebuki sembio. suwe
serengge hada de feksire niyahan gese tebku be gedure niohe gese.
helmen be dasihire šongkon gese. yacin ulhū i uncehen beyebe
dabsire gese. meihe wakšan ci encu akū gese. we suwende gucu
ombi seme wakašame dangsiha.
伊等掀簾走出，由是四人遂與伯克特爾、伯勒格德依交惡。伯克特爾云，要殺我便殺，切勿殺伯勒格德依，伊是日後給爾等出力之人。不允，遂致伯克特爾於死。其母大怒，斥責之曰，吾愛惜保護養成將作名臣之子，吾辛勤教誨養成將作賢臣之子，向曾欣然期望，何以如此互相殺害，此後爾等其欲相殺相殘乎，殆馳山之狗子歟，殆囓胎之豺狼歟，殆顧影自搏之海青歟，殆掉尾自擊之鼠輩歟，此與虺蝪奚異，則復誰與爾等友愛者。
tereci daicigot i cooha gaitai
ukunjifi suweni gūwa niyalma be nungnerakū temujin be tucibufi
bu sere be donjifi. temujin beri de sirdan i wen tebufi jing tuciki
serede. ini eme tatame ilibure de wen multulefi beye tehe ba de
tuheke turgunde. ceni dosire jugūn be tuwakiyame bifi. ilaci
inenggi de tuciki seme. morin de tohoho enggemu multulere jakade.
olon gunireci gunirembidere kūdargan aide multulembini. ere
mini abak ama mimbe iliburengge sefi. geli ilan inenggi giyalafi
tuciki serede. emu farsi amba šanyan wehe jugūn be kabuhabi.
ere wehe neneme akū bihe. ainci abka ama mimbe iliburengge
biheo sefi. geli ilan inenggi giyalafi uyun inenggi oho amala
adarame oci sain seme karame tuwarade. batai urse de jafabufi
sele futa guwangse sangse tabufi. boo aname tuwakiyame bihebi.
由是岱齊郭特之兵，忽搆釁來攻，云，不侵犯爾等別人，可將特穆津獻給。特穆津聞之，將弓搭箭，正欲出拒，被母拉住，其箭落扣墜于坐側，遂防守彼衆進攻路徑。至第三日，欲出時，因馬鞍脫落，云，肚帶鬆扣則有之，後鞦何以脫落，此係天父止我。又隔三日，欲出時，見一塊大白石阻路，云，向無此石，蓋天父用此止我。又隔三日，至九日後，云，此事何以處之。正然瞭望之際，被敵所獲，縛以鐵鎖桎梏，每家輪流看守。
sunja biyai tofohon de daicigot ambarame sarilame arki omime
bisire dobori bethe de tabuha selei futa be murifi. tuwakiyara ursei
jakade maktafi ukame tucifi. ubade tubade jailame yabume hargitu
usun i bade somime. deduhe be suldesun torgan šara sabuha bicibe.
ere neneme mini cilagun cimbai sere juwe jui be gosimbihe seme
gūnifi deduhe juse uthai inu okini. bi ton arame baiki sefi genehe.
temujin i gūnin de ere emu sain gūnin i niyalma bihe seme dobori
ukame šara i boode jihe.
五月十五日，乘岱齊郭特排設筵宴夜飲之際，扭斷腿上鐵鎖，擲守者之前，逃出，東西藏躲，隱伏哈爾吉圖烏遜處，蘇勒德遜托爾干沙喇雖見之，以為此子前曾與我齊拉袞、秦拜二子交好，此隱伏之人，即便是伊，我亦佯為我尋之狀而已，遂去。特穆津以為此是一好心人，乘夜逃至沙喇家。
- 蘇勒德遜，即《元史》「遜都思」，《祕史》「速勒都思」（suldus）。
- 托爾干沙喇，即《親征錄》「梭魯罕失剌」，《祕史》「鎖兒罕失剌」（sorqan šira）。
- 齊拉袞，即《元史》《祕史》「赤老溫」（cilawun）。
- 秦拜，即《親征錄》「闖拜」，《祕史》「沉白」（cimbai）。
cilagon cimbai sere juwe jui i gisun.
aitubure be baime jihe cecike horho de tebufi. ujimbime abkai
fulehengge borjigin aitubure jalin jihe be akabume halburakū
usime ujirakū oci. amaga inenggi mende ainahai tusa ojoro
seme gisurefi. sele futa be suhe i efulefi. nunggari sejen de tebufi
somihabi. jai inenggi boo aname suweleme baihai. torgan šara i
boo be suwelefi nunggari sejen be suweleki serede. torgan šara i
sargan jui silugogan hatagan uttu hendume. weri jalin. beyei
juse be ere gese halhūn de akabume jobobumbio seme songgoro
(p37)
jakade. erei sargan inu idun gisun i ere juwari halhūn de niyalma
be nunggari de adarame somimbi. beyei niyalma be ere durun i
kenehunjembio seme ilibume gisurere de. tese marifi genehe.
ede torgan šara temujin de. si elekei mimbe susunggiyabuha kai
sefi. suru kisari geo i tufun be saniyafi yalubume. juwe honin i
deberen be wafi kunesun hūwaitabufi tucibume unggihe.
齊拉袞、秦拜二子云，禽鳥求救且養之籠中，況天命之博爾濟錦求救前來，若不肯容納，不加愛養，日後與我等有何益處。隨以斧壞其鎖，藏匿于毳毛車內。至次日，逐戶搜尋，搜至托爾干沙喇家中，欲搜其毳毛之車，托爾干沙喇之女錫魯郭干哈塔干哭云，為他人于此炎熱時苦刻自己之人耶。其妻亦厲詞止之云，似此夏日炎熱時，如何將人藏於毳毛車內，反疑惑自己之人乎。其衆始罷去。于是，托爾干沙喇向特穆津云，為爾幾傷我家。遂將白騍馬之鐙鬆放，令其乘騎，殺兩羊羔以為口糧，遣之回。
- 錫魯郭干哈塔干，即《祕史》「合荅安」（qada'an）。
boode
isinjifi. ini eme deote be urgunjeme acaha. tereci suwayan indahūn
aniya temujin i juwan nadan se de burde hatun fulgiyan indahūn
aniyangga juwan ilan se de holbome gaiha bihebi.
特穆津至家，與母及諸弟欣然相會。至戊戌年，特穆津年十七歲，布爾德哈屯係丙戌年所生，甫十三歲，遂爾匹配。
amala daicigot
geli jifi jakūn sirha akta be sonjome gaifi gamaha. belgedei tarbahi
be budara de yalure dargi konggoro morin be yalufi. orho de
fehuhe songko be faitame genetele. arlat i ago bayan i jui bogorji
adun de yabure be ucarafi. bogorji uttu hendume. aya kiyot
giranggi borjigin halangga han i jui. si aibici jihe seme fonjici.
šun fosoro erinde mini sirha akta be hūlha de hūlhabuha. naranggi
songko manaha orho be dahame yabuhai ago bayan i jui sinde
fonjime jihebi sehe. tereci bogorji i gisun. sini jobome yabuha be
donjiha bihe. hahai ubu de bi eberi akū de sini emgi geneki sefi.
hūrdun hūbi sere kūlan morin be beye yalufi. uruk singhūla sere
sarla morin be temujin de yalubufi dahame genehebi.
後岱齊郭特復來，選取八匹黃騸馬，竊之去。特穆津遂乘伯勒格德依捕獺所騎之黃馬，循所踐草跡，踹蹤而前，遇阿爾拉特阿郭巴延之子博郭爾濟于牧場。博郭爾濟問云，大却特苗裔博爾濟錦氏汗之子，爾從何來。答云，日出時，我湯黃騸馬被盜，尋所踐草跡而來，向爾阿郭巴延之子問詢。博郭爾濟云，向聞爾勤于奔走，論丈夫本領，我非平等，今與汝同往。自乘呼爾敦呼必之黑鬃黃馬，將烏嚕克星呼拉之貉皮馬令特穆津乘騎，相隨而去。
- 阿爾拉特，即《元史》「阿兒剌」，氏名。
- 阿郭巴延，即《元史》「納忽阿兒闌」，《祕史》「納忽伯顏」（naqu bayyan）。蒙文 na- 與 a- 形近，「阿郭」應即「納忽」之誤。
- 博郭爾濟，即《元史》「博爾朮」，《祕史》「孛斡兒出」（bo'orcu）。
yamjishūn
ome isinafi elintume tuwaci. geren urse kūwarame amgahabi.
dobori biyalume dosiki seci. han i jui dosire biheo serede. bogorji
hendume. borjigin i enen simbe hūturingga seme inenggi de
dahame jihe bihe. aiseme kengse lasha akū tathūnjambi sefi.
juwe nofi dosifi jakūn sirha akta be dalime tucibufi šuwe ago
bayan i boode jifi. ago bayan ini jui i gisurere be donjifi. ishun
injeme cashūn songgome hahai ubu adali. erebe ume waliyara
sefi. juwe honin deberen be wafi kunesun obume bufi amasi
unggihebi. sirame bogorji temujin de aisilaki seme jifi. amba ajigen
yaya baita de gemu uhei icihiyame yabuha.
及昏，覘知衆人團繞寢息，博郭爾濟將欲乘夜潛進，不識汗之子肯闌入與否，遂問云，我以爾係博爾濟錦之後裔是有福之人，今日相隨前來，為何游疑不斷。二人遂一同闌入，將八匹湯黃騸馬趕出，直赴阿郭巴延家來。阿郭巴延聞其子言，相向而笑，旋背而哭，云，丈夫本領相同，甚勿棄置此人。遂殺二羊羔，贈為口糧，遣回。嗣是，博郭爾濟扶助特穆津，事無鉅細，公同辦理。
tereci han i jui
temujin orin jakūn se de sohon coko aniya. kerulen birai amargi
bigan i bade han soorin tere de. ineku inenggi ci onggolo ilan inenggi.
inenggidari erde booi juleri bisire durbejen wehe ninggude emu
sunja boconggo gasha dofi cinggis cinggis seme hūlara jakade.
dulimba be gaime alhūdame gebu be sudo bokda. cinggis han
seme geren bade algikabi. ineku tere wehe gaitai ini cisui gakaraha
(p38)
be dorgeci gu i boobai gebungge doron baha. golmin onco ici
gemu emte. šuru. fisai ergi eihume i dele juwe muduri halgime.
fukjingga hergen folohobi. ineku doron minggan afaha hoošan
be fondolome gidambihebi. tereci onon birai wesihun coohai
faidan i uyun bethengge šanyan turun. deligun bultagan i bade
yabure duin bethengge horonggo yacin turun be ilibufi dehi
tumen bita ursei ejen ofi. hese wasimbume oitobume yabufi.
mimbe dahame suilame uherileme bargiyara de. joboro be
dosombufi jirgara hūsun be ambarame nonggibuha. molor boobai
gese ere bita urse mini joriha be tuwame joboro be uhelehe oyonggo
ten i dulimba ofi kuke monggol seme hese wasimbuha ci kuke
monggol seme hūlahabi.
特穆津年至二十八歲，歲次己酉，於克嚕倫河北郊即汗位。前三日，每清晨室前方石上有一五色鳥，鳴云，青吉斯、青吉斯。遂叶其祥號，稱索多博克達青吉斯汗。由是名揚於各處矣。其石忽開裂，內有一玉寶印，方廣俱五寸許，背為龜紐盤龍二條，鐫有篆字，即用是印，鈐紙千張。由是于鄂諾河上，樹九斿白纛，以肅軍容，經行德里袞布勒塔干地方，樹揚威青色四斿纛。君臨四十萬必塔人等，降旨云，汝等疲於奔走，從我服勤，總攝有衆，艱苦備嘗，乃得休息，爾如摩羅爾寶貝之畢塔人衆，聽我指使，共著勳勞，俾我建中建極，其庫克蒙古勒乎。因號為庫克蒙古勒云。
- 克嚕倫河，即《元史》「怯綠連河」「怯綠憐河」，《祕史》「客魯漣沐漣」（kelüren müren）。「沐漣」為蒙語「河」之意。
tereci hasar ejen dologan honghotan i
emgi acafi. daici be fargara de. subegedei batur be cooha gaifi
genere de. han uttu hese wasimbume. ujui miyamigan mahalai
sorson i gese wesihulehe. jurgan giyan wehei gese falinduha mini
hafasa. hoton i gese kūwaraha. cuse mooi gese yar seme faidaha
mini coohai urse suwe donji. injeme efire bade moco simhun i
gese hairame yabu. fafuršara bade itulhen i gese dasihime yabu.
efire bade galman derhuwe i gese oso. afara dailara bade nacin
šongkon i gese dasihime yabu seme tacibuha be. subegedei batur
uttu wesimbume muterei teile kiceme faššaki. mutebure
muteburakūngge ejen i horon hūturi de akdahabi sefi. jurafi genehe.
是時，正值哈薩爾汗與多羅干鴻和坦，一同追趕岱齊，令蘇伯格德依巴圖爾，帶兵前往。汗降旨訓示云，錫以尊榮如纓冠之賁首，結以理義若磐石之鞏固者，乃我之臣工，如金湯之扞衛，如茂竹之森列者，乃我之士卒，爾等聽之，嬉笑處，應惜食指之招尤，奮勉處，應效兔鶻之搏擊，戲要處，宜鄙若蚊蠅，戰陣處，宜捷於鷹鸇。蘇伯格德依巴圖爾奏言，願竭力奮勉，其成與否，惟主上之威福是賴。遂起程前往。
- 「哈薩爾汗與多羅干鴻和坦，一同追趕岱齊」一句恐有誤。據《黃金史綱》所載，鐵木真即汗位後，哈撒兒因懼而逃，鐵木真命速不台追回。
- 多羅干，即蒙語「七」之意。
- 鴻和坦，即《祕史》「晃豁壇」，氏名。
- 蘇伯格德依，即《元史》「速不台」，《祕史》「速別額台」（sübe'etei）。
subegedei batur hasar ejen de uttu wesimbume. giranggi yali ci
fakcaci hetu niyalma de nungnebumbi. beyei niyalma
kokirambime weri de olji bahabumbi. aššaci yooni bahacihe. giranggi
yali baharakū. albatu urse bahacibe. ahūn deo baharakū seme
wesimbuhede. hasar ejen urušefi ejen ahūn de baime jifi dahame
acahabi.
蘇伯格德依巴圖爾，諫言於哈薩爾汗云，骨月若分離，則被旁人戕害，損己之人而為他人擄獲，動雖全得，骨月不可得，屬人雖可得，弟兄不可得也。哈薩爾汗然其言，即來尋見隨兄聚處，
tereci hasar belgedei juwe nofi gisureme. ejen giyan
akūngge be fafulame. jurgan akūngge be dailarangge. hasar i
gabtan. belgedei i mangga de harangga be karmatame. oshon
ningge be wembuhebi. te tabun ūngge sebe jafarade. muse juwe
niyalma ci tulgiyen we hūsun bumbi seme coktoloro de ejen
bulekušefi asihata i cokto be enggici gidaki seme. emu fejergi albatu
sakda niyalma be kūbulifi. emu malta beri be jafame jugūn giyai
de uncame yabure be hasar belgedei sabufi. ai sakda sini ere beri
manggai coociyanli be tanggilara tanggilakū arara ci tulgiyen.
(p39)
umai baitalara ba akū seme fusihūšara de. sakda i gisun suweni
juwe asihata cendere unde de ainu fusihūšambi. cendeme tuwafi
sara dabala sehe manggi. šahūrun injeme belgedei uli tabume
mutehekū. sakda uli tabufi buhe. hasar gaifi tatame mutehekū.
tere sakda be tuwame bisire de. emu kuku kalja lorin yaluha
salu funiyehe sumpanaha sakda tere malta beri de aisin jan yoro
be tabume gabtara de. emu hada be gakarame gabtafi. ai juwe
asihata amba gisun i bardanggilaha bime. sakda de anabuha
kai sefi genehe. tere juwe uttu gūnime. ere an i niyalma waka.
ejen i emu hūbilgan biheo sefi. tereci olhošome emu julehen i
yabuhabi.
乃哈薩爾、伯勒格德依二人，矜誇云，汗禁止不軌，征伐不義，恃哈薩爾之射，伯勒格德依之強，以保屬人，以化暴戾，今欲擒拏塔本翁格，除我二人，更有何人出力耶。後被汗察知，欲隱抑其少年之驕矜，遂變作一屬下老人，持一長角弓，街市售賣。哈薩爾、伯勒格德依一見，即鄙薄之，云，老兒，此弓除作打鳥之彈弓，無並用處。老者言，汝二少年尚未試，何得鄙之，試則知之矣。言訖冷笑。伯勒格德依不能扣弦，老者扣弦付給，哈薩爾接過，亦不能開，正看之際，適見一鬚髮斑白之老人，騎青線臉騾前來，以此弓搭金哨子箭射之，射裂一山峯，歎云，二少年肆言誇詐，竟遜老夫一籌矣。遂去。二人念此非常人，蓋係主上之化身，遂一意慎行，
sirame nanggut i uran canggui sere gūsin emu otok i
urse be bargiyame coohalara de. ejen hasar juwe nofi beyei
farganame ishunde fumereme afara de. ejen i sain samujin sere sarla
morin be hasar yalume toktangga batur taiji gebungge jui juwe
nofi be yarkiyame dosimbufi. sain samujin sarla be senggi jerde
gese otolo gabtašame afame gidabufi. bargiyame gaiha ele uran
canggui tucifi erdemu de dahaha.
後出兵收服曩古特之烏蘭昌貴三十一鄂托克人衆時，汗與哈薩爾二人，追趕鏖戰。哈薩爾騎汗之賽音薩穆津貉皮馬。有托克瑭阿巴圖爾台吉者，將二人誘進，賽音薩穆津貉皮馬被血染成赤兔，發矢克敵收服，烏蘭昌貴人衆，俱服其技藝。
- 曩古特，即《元史》「汪古」，《祕史》「汪古惕」（önggüt）。
- 烏蘭昌貴，即《元史》「鎮國」（事見《元史・卷一百一十八・阿剌兀思剔吉忽里傳》）。
tereci oirat buriyat dahafi.
šusu. jai amba baigal ula ci baha nacin be ejen de jafaha manggi.
buriyat urse be inu bargiyafi ejelehebi.
自是，衛喇特布哩雅特投降，供納廩給，並將在大拜噶勒烏拉地方所獲之鴉鶻呈獻汗前，而布哩雅特人衆亦內附矣。
- 布哩雅特，即《祕史》「不里牙惕」（buriyat）。
šanyan indahūn aniya orin
uyun se de. tere nacin be maktame genefi. ulhū bira ci ula bira de
genere de. jurcit i wangcuk han ubašafi fargame jidere be.
ejen jili banjifi cooha fidefi dailanaha. ula bira de dogon akū
dalibure jakade. toktangga batur taiji i jui andun cing taiji tumen
akta i julhū be holbofi kaicame dosifi. mederi be omilabufi hoton
be gaiki serede. ejen hese wasimbume. tumen cibin minggan
kesike bu. be sini hoton gaire be nakaki sehe manggi. dartai
ton i songkoi buhe. tenteke cibin kesike i uncehen de gemu kubun
siberhen hūwaitame tuwa dabufi sindaha de. cibin booi dolo feye
be baime. kesike booi oyo de fekume genehei. tereci ulhiyen i
hoton i dolo babade tuwa dame deribufi. ere argai bargiyame
gaifi. wangcuk han i yalihai gebungge sargan jui be ejen beye de
gaiha. tubaci amasi marire sidende. yalihai gebungge hatun
beye wajiha.
歲次庚戌，年二十九歲，出放布哩雅特所獻鴉鶻，自烏勒呼河至烏拉河，適珠爾齊特之旺楚克汗，背叛來追，汗怒，調兵往征，因烏拉河無津不能渡，托克瑭阿巴圖爾台吉之子安敦青台吉，連結萬馬之轡，吶喊前進，渡海攻城。上降旨云，如給萬燕千貓，即不取城。立時照數送給。於是在其燕貓尾上，拴結火繩，點火撒放，燕往屋內尋巢，貓向房間竄跳，城內各處，漸漸火起，用此計收服，汗遂納旺楚克汗之女雅里海，自彼旋轅，雅里海哈屯已歿。
- 烏勒呼河，即《元史》「兀魯回」，《祕史》「兀勒灰」「浯泐灰」（ulqui）。即今內蒙古烏拉蓋河。
- 烏拉河，即《祕史》「浯剌」（ula）。即今松花江。
- 珠爾齊特，即「女直」音譯，《祕史》作「主兒扯惕」（jürcet）。傳統說法認為「女真」改為「女直」，是因避諱之故，但很可能只是採用了蒙古語的音譯。蒙語裏 -n、-t 分別為單複數形，如乞顏（kiyan）與乞牙惕（kiyat）。女真、女直，則應屬同理。
- 旺楚克汗，此處顯指金國皇帝。「旺楚克」一名，可能即「阿勒楚克」之誤。《金史》：「國言金曰按出虎。」按出虎水即阿勒楚喀河。
- 雅里海，《黃金史綱》作「jalqai」。應即衛紹王之女岐國公主。《史集》稱之為「公主哈敦」，《金史》稱「公主皇后」，皆未載其名。
sahaliyan singgeri aniya. gūsin emu se de šun
dekdere ergi i unegen ulai cargide coohalame genefi. unegen ula
muke debere jakade. ejen ulai ebergi tatafi. elcin be unggifi minde
alban jafa. jafarakū oci dailambi sehe. solho i cagan han gelefi.
(p40)
solho merget dair usun gebungge niyalmai holan gowa gebungge
sargan jui tasha sukū i buriha boo bugas. solho juwe otok i
urse be etuhun dahabume buhebi. tuttu ofi. cagan han i ilan goloi
solho be bargiyame gaifi. tubade ilan aniya tehe turgunde.
歲次壬子，年三十一歲，出兵烏訥根江以東地方，因江水漲發，上即在江邊屯駐，遣使諭令納貢，如不納貢，則征之。高麗察罕汗懼，進獻高麗墨爾格特岱爾烏遜之女和蘭郭斡，併以虎皮穹廬，及布噶斯、高麗二鄂托克之人隨嫁。于是收服察罕汗之三省高麗，在彼留駐三年。
- 高麗，此應為誤譯。蒙語稱高麗為 solongɣos，此名恐沿用自其他部族之稱，非單指高麗。
- 墨爾格特，即《元史》「蔑里乞」，《祕史》「篾兒乞惕」（merkit）。
- 岱爾烏遜，即《元史》「帶兒兀孫」，《祕史》「歹亦兒兀孫」「荅亦兒兀孫」（dayir usun）。
- 和蘭，即《元史》「忽蘭」，《祕史》「忽闌」（qulan）。
- 布噶斯，應即《親征錄》「兀花思」，《祕史》「兀洼思」之訛。兀花思為蔑里乞三部之一。
burde
hatun tuwanabume argasun horci be unggihebi. horci isinjifi
elhe be baifi. ejen de wesimbume. burde hatun han i elhe be baime
dorgi urse juse dasu han i dasan doro geren ambasai saimbe
fonjime. sala moo i faju de šongkon umgan bilefi sarkū de moo
de akdafi. sain huweten i feye be efuleme saikan umgan deberen
be gasihiyabumbi. ulhū noho omo de bigan i niongniyaha umgan
bilefi. ulhū i sebderi de akdafi uhuken lahūta umgan deberen
be gasihiyabumbi. umesi enduringge ejen de wesimbukini seme
wesimbuhe be. ejen ere jombume hendurengge. inu sefi amba
cooha be gocifi booi baru marire de.
布爾德哈屯，遣阿爾噶遜和爾齊往看。和爾齊請安訖，奏云，布爾德哈屯請汗安，問侍御諸人并童幼等，及汗之政治衆大臣好，並奏言，娑羅樹上有海青孚雛寄于樹間，被花豹壞其巢，卵雛俱傷，葦塘中有鴻雁孚雛寄于蘆之陰，卵雛俱被白爪所害，可奏聞聖上。上以為此喻甚是，遂撤大兵回國。
ejen uttu hese wasimbume.
ambarame yendere onggolo ucaraha. amba hatun burde fujin ama
emei holbobuha bacihi sargan bihe. afara dailara bade holan
be gaire jakade. absi boode tehe. burde fujin i dere be acara de
manggašambi. geren harangga ursei juleri jilidame arbušaci
kicuke ombi. uyun urluk i dorgi emke be neneme unggifi burde
fujin de alakini serede. jalair moholi bi geneki seme neneme isinafi.
amba hatun burde de hengkilefi uttu wesimbume. ilibuha doro be
tuwakiyarakū ineku akdun doro be waliyafi. yabume inu waka seme
ambasai gisun be gaijarakū. ilhangga tasha sukū i boode tomoho.
holan i urse be dahabure jakade. holan hatun be beyede gaiha
seme hese wasimbuhabi sehe.
降旨云，肇基之始所遇之大哈屯布爾德福晉，乃父母所聘結髮之妻，後于征伐處收納之和蘭，難見家中布爾德福晉之面，倘在衆屬人前發怒，殊覺可恥，可于九烏爾魯克內遣一人，先往告知布爾德福晉。扎賚爾摩和賚，情願前往，先赴大哈屯布爾德處，叩頭奏言，上有旨云，不守本業，輕棄道統，不聽大臣獻替之言，棲止虎皮穹廬，收服和蘭人衆，因納和蘭哈屯。
ede burde fujin mergen hatun uttu
hese wasimbume. hatun burde fujin mini buyerengge harangga be
badarame amba gurun ojorongge han ejen i horon hūturi de bi.
hairame wehiyerengge ejen bulekušembi. ulhū noho omo de bigan i
niongniyaha labdu bicibe uli de tabume simhun i hūsutuleme
gabtarangge. ejen i ciha uheri gurun de sargan juse hehesi
labdu bicibe unenggi hesebungge hūturingga be ejen
bulekušembidere. enteheme boode hehesi be norome teki semeo elmin
morin i ongkon de enggemu tohoki semeo. enteke hendure
balama sain labdu de ehe akū. ele jobolon gashan komso de
sain akūn sehebi. ejen han i aisin siren akdun okini. ede
meni jergi hehesi be aisembi sehe. moholi uthai okdome jifi
(p41)
wesimbuhe manggi. ejen urgunjeme urušefi aisin ordo de
tataha.
布爾德福晉賢德哈屯降旨云，哈屯布爾德伏思，展闢疆土強大其國者，在君上之威福，其愛戴輔翼者，惟人主之藻鑑，葦塘中鴻雁雖多，加之以強弓硬弩，任君之意，國中女子雖多，其稟賦有福者，君自察之，豈在家久戀女子耶，抑或不施控勒，而騎生駒耶，常言，吉多則無凶灾，少即是祥，願汗尊軀堅固，我婦人何為也。摩和賚即來迎奏，汗大喜，甚然之，駐宿金亭。
tubaci marifi jidere de. emu dobori argasun horci aisin
cikili be gaifi encu bade tehe de. ejen bogorji moholi juwe nofi
be argasun horci be wakini sehede. tese argasun be ekšeme
jio sefi. jai inenggi erde juwe kukuri nure be tebeliyeme
gaifi jidere de. ejen kemuni ilire unde bihebi. bogorji tule uttu
wesimbume. eldengge gurun de. elden fosoko. endebuhe weilengge
niyalma tule aliyame bihe. ejen i beye getefi ilime enduringge
genggiyen hese wasimbure be erehe. amba gu i deyen de genggiyen
elden fosoko. aisin duka uce neire be baime wesimbuhe. alime
muterakū weile be lashalame bulekušefi. amba gosingga hese
wasimbure be baimbi seme wesimbuhe be. han iliha manggi.
argasun horci be gaifi dosika.
從彼旋轅時，阿爾噶遜浩爾齊，攜金胡琴，竟夜駐宿他處。汗使博郭爾濟、摩和賚，斬阿爾噶遜浩爾齊，伊等即召阿爾噶遜速來。次早，攜酒兩瓶而來，汗尚未起。博郭爾濟在外奏言，朝彩麗熙朝，負辜人待理，聖躬幸寤興，伏望降明旨，玉殿含旭影，金門祈早啟，深尤俟睿斷，懇布鴻慈矣。汗乃起，立召阿爾噶遜浩爾齊入。
umai hese wasimbuha ba akū.
bogorji moholi juwe nofi šasihalara de. argasun uttu wesimbume.
saman cecike jing jor jir seme šulime bisire de. sarafi dasihime
jidere šongkon i arbun de gelehe gese. salgabuha ejen i jilidara
horon de gelefi. saligan akū de fekun waliyabuha. ajigen juwan
se ci dahalaha. asuru taji balama yabuha ba akū. arjan de
gidabuha bihe. aburi ehe gūnin akūngge yargiyan. hokorakū orin
se ci dahalaha. holtoro eiterere be yabuha ba akū. horjan de
gidabuha bihe. horon bisire ehe silhingga akūngge yargiyan seme
wesimbuhe manggi. angga de sain gisun gisurehe. argasun
asuru holo akū unenggi be tucibuhe. horci seme hese wasimbufi
oncodome guwebuhe.
尚未降旨，博郭爾濟、摩和賚二人，即以鞭責之。阿爾噶遜奏言，如窩藍鳥正得意啼鳴之際，適值海青飛來之恐懼也，命世之主發威，不勝惶恐之至，自十歲隨從，未敢有放肆之處，失於酒則有之，實無惡心，至二十歲隨從，未敢有欺誑之處，過於飲則有之，實無毒念。汗以阿爾噶遜口出善言，浩爾齊無虛假，而出之以誠，遂寬宥焉。
amala daicigot buke cilger i booi dolo emu
eye fetefi oilo jafu dasime sektefi. ahūn deo ambarame sarin dagilafi
solire de. buya be neneme ulhicun akū de gemu sini emgi
temšendume yabuha bihe. te sini foroho ici enderakū mutebure
be tuwaci. abkai hesebuhe enduringge niyalma bihebi. tuktan jili
be nukcibuha. turulafi dahame dosika tutala ehe be aiseme
feterembi. tukiyehei fusihūn boode enggelenere be baimbi sehede
ejen geneki sefi. ugelen hatun i gisun bata be komso seme ume
weihukelere. ehe horon bisire meihe be narhūn seme ume
fusihūšara jebkele sehebi.
越時岱齊果特之布克齊勒格爾，在屋中刨一穴，上覆以氊片，弟兄設宴來請，詭云，小人等從前無知，向汝爭競，今見汝所向克成，知是天命之聖主，從前激之使怒，今首先歸附，幸勿追咎前罪，祈降臨寒舍。汗即欲往。烏格楞哈屯諫言，勿以敵兵之少而輕之，勿以毒蛇之微而忽之，須加防範。
han urušefi hasar jebele jafafi. te belgedei
arbun be tuwame jorišame yabu. hajigin morin be tuwašata ujigin
mini jakade te isun urluk be boode dosimbu. ilan tanggū uyun
cooha be tule kūwarame buksime bisu sefi enggelenehe. tubade
(p42)
isinafi boode dosifi. ejen jafu i dulimbade teki serede.
funiyagangga ūjigin yarume jafu i ujan de tebuhebi. dahanduhai
emu hehe niyalma ejen i yaluha morin i tufun i uše be lashalafi
gaifi gamara de. buke belgetei amcanafi tere hehe i bethe be
moksoloho. geren buke belgedei i meiren be saciki serede. daicigot i
buksiha cooha tucifi afara de gabtara mangga hasar da tolome
tuhebumbime. isun urluk se. ejen i beye be karmame korcin i
toktangga taiji i suru kisari geo de hashū ergi ci yalubufi. uthai
afame gidabufi bargiyame gaiha.
汗然之，命哈薩爾持櫜鞬坐侍，伯勒格德依相勢指示行事，哈濟津照管馬匹，烏濟錦相隨起坐，伊遜烏爾魯克入室，派兵三百九名，在外周圍埋伏，遂前往。至彼入室，汗欲坐氊中，有智之烏濟錦引坐氊邊。一婦人將汗所乘馬之鐙皮割斷攜去，布克伯勒格德依追及，斷婦之足，彼衆欲砍布克伯勒格德依之肩，岱齊果特之伏兵出戰。善射之哈薩爾，矢無虛發，應弦而倒。伊遜烏爾魯克等保護汗，自左超乘科爾沁托克瑭阿台吉之銹鬃白騍馬，遂擊敗彼衆，盡行收服。
ere jergi daicigot de kimun
jafahangge neneme bita cagan be siraha. gabul han i nadan jui
bitasgan be siraha. ambai han i ilan jui uhei eherehe de. ambai
han i juwan jui morilafi. gabul han i nadan jui be tabcilame afara
de. ahūn deo ninggun be tuhebufi. jakūn aiman i bita urse be
oljilame gaiha. bardam batur i jergi sunja niyalma de ilan niyalma
feye bahafi burulame tucikebi. tere bardam batur i amba jui
isukei batur juwan ilan se de siri uksin etuhe niyalma be fondo
gabtame tuhebufi. morin be gaifi yalufi. ini ama be baime tucifi
jihe sain maral hayak gebungge hehe negun menggetu daridai
ilan buya juse be gaifi yafahalame ukcafi tucike. tereci doro
ufarabufi yabuha bihebi.
岱齊果特等之所以結怨者，從前曾有承襲畢塔察干哈布勒汗之七子，與承襲必塔斯干阿木拜汗之三子互相攻擊。阿木拜汗之十子乘馬搶戰，哈布勒汗之七子內弟兄六人被戕，八部之畢塔人衆被掠，巴爾達木巴圖爾等五人內三人受傷脫出。是時，巴爾達木巴圖爾之長子伊蘇凱巴圖爾，年十三，射一穿鐵甲之人仆地，即乘其馬，出而尋父，而名賽音瑪喇勒哈雅克之婦人，絜訥袞、蒙格圖、塔哩台三幼兒，步行脫出，自是失業之故也。
te tenteke kimungge urse be bethei
fehuhe bata be gidame bargiyaha. amasi marifi ordo de teme bisire
de. erhuwe ci gaifi emu gu i moro de nure gese ferguwecuke
amtangga omingga tebume sisarakū wasime jihei ejen i gala de isinjifi.
ejen emhun omire de. duin deo i gisun abkai kesi ejen emhun
alimbio sehede. ejen urušefi funcehengge be bufi. ceni duin
niyalma gocifi angga de isicibe. bilha de nunggeme muterakū ofi.
tuttu wesimbume. abkai ama hormosda ejen enduringge jui de
boobai tetun de rasiyan tebufi šangnahangge be endebufi tašarame
gisurehebi. hesebuhengge ejen sini beye ofi. dasan doro be
alifi yabukini. be simbe dahame yabure seme wesimbuhe be. ejen
hese wasimbume abkai hese minde hesebuhe turgunde. amargi
bigan de han i soorin teme. saka. gu i boobai doron baha bihe.
aifini kimutulehe bata be gidame saka. abkai han jancuhūn silenggi
šangname buhe. erebe tuwaci suweni gisun inu sehe.
今將先世仇人擊敗收獲，振旅而還，陞坐亭內，忽見穹廬頂上有一玉碗，盛奇香異味之酒，滿而不溢，降至汗手內，汗獨飲之。四弟言，天恩豈可獨享也。汗然之，即將所餘，遞給四人，雖飲入口，竟不能咽。奏言，此天父玉皇上帝，賜聖天子寶貝碗，以盛甘露也，前言誤矣，汝乃命世主，可行政治，我等隨行可也。汗降旨云，天命在我，從前塞北稱君，即得玉璽，今甫降服舊仇，上天即降甘露，由此觀之，爾等所言是也。
sahahūn
ihan aniya gūsin juwe se de tatar i ike cooro i sargan jui isu
hatun isukei hatun eyun non juwe nofi be gemu hatun obume
(p43)
gaiha.
歲次癸丑，年三十二歲，聘塔塔爾部伊克綽囉之女濟蘇哈屯、濟蘇凱哈屯姊妹二人為妃。
tereci cinggis han kuki amba cooha be gaifi nikan i
aisin han be mukiyebufi doro be gaiha. niowanggiyan tasha
aniya gūsin ilan se de. olan ulus jakūnju tumen nikan i juwan ilan
golo be ejeleme gaifi. daiming sodo bokda cinggis han seme
algikabi.
自是，汗率庫期大兵，滅金主而建業焉。歲次甲寅，年三十三歲，據有烏蘭烏魯斯，中國十三省八十餘萬戶民人之地，稱號岱明索多博克達青吉斯汗。
nikan i aisin han i doro be gaiha sere algin be tubet i
sidurgū han sere bayan sartagūr i jui dortong donjifi. umesi
geleme cihanggai ini jebele gala ome alban buki seme elcin
takūraha de. ejen urušefi kesi isibume šangnafi unggihe.
其代金主建業之聲聞，互相傳播。土伯特地方之錫都爾固汗巴延薩爾塔固爾之子多爾通，聞之甚懼，遣使奏言，願納貢賦，以為右翼。汗許諾，厚賞而遣之。
tere
elcin daicigot yabuga gebungge boode tatafi dobori tefi gisurecere
de elcin i gisun. suweni han yargiyan i abkai jui bihebi. hatun
se saikan akū meni gurbeljin gowa hatun i dere i gincihiyan
genggiyen de dobori dengjan i elden be baiburakū sehebi. tubai
tere yabuga i sargan munggulun gowa hatun be dahame ejen
bigarame yabure de gaifi yabumbihe. tere yabure jendu uttu
wesimbume. sidurgū han i sargan silugun gurbeljin gowa hatun i
dere colgoroko saikan fiyan umesi gincihiyan genggiyen šun
biya elden ci dulembi sembi. toosengge abkai hesebuhe ejen
urunakū terebe gaicina sehebi.
其使住宿岱齊雅布噶之家，夜坐談論，告以汝汗誠天子也，奈哈屯等不佳，我之古爾伯勒津郭斡哈屯，面色光瑩，夜不須燭。其雅布噶之妻蒙郭倫郭斡，曾侍哈屯，從汗於行在，故雅布噶聞是語，密奏云，錫都爾固汗之妻，錫魯袞古爾伯勒津郭斡哈屯，面色美麗，明並日月，殆皇天所寵錫主上，請收之。
amala tubet i sidurgū han de elcin
unggifi bi te sartagol de coohalambi jebele gala ci si cooha gaifi
jio sehede sidurgū han uttu hendume. geren gurun be ejeleme
wacihiyara unde han si serengge. tanggū gurgui dorgi gelecuke
arsalan. mangga hahai dorgi enduringge han. ere juwe de gucu
baiburakū sehebi. ede ejen umesi jili banjifi atanggi ocibe erei
ergen be jociburakū oci. imbe dulemšeme sindara ba akū. abka
ama bulekušekini seme gashūha. honggirat i wacir cecen uttu
wesimbume. mini ejen ainu banjiha jui hahardatala. selei tufun
be sendejetele seme hese wasimburakū aisin beyebe aiseme gashūmbi.
ejen i jalafun enteheme akdun okini ehelinggu bata yooni
mukiyekini ele albatu irgen elgiyen tumin i banjikini erdemungge
algin goro goidame tutakini seme wesimbuhebi.
後遣使於土伯特之錫都爾固汗，云，朕今用兵於薩爾塔郭勒，汝右翼其率兵前來。錫都爾固汗答云，各國雖未盡兼併，汗乃百獸中之猛獅，豪傑中之聖主，之二者，無須資助。汗於是大怒，誓之曰，此命不亡，終不恕彼，天父鑒之。鴻吉喇特之斡齊爾徹辰，奏言，汗何不諭之曰，生子至於成立，鐙鐵至於殘壞，終必及之，奈何輕至尊之身，與之發誓，願汗壽域永固，元兇盡滅，臣民豐裕，德望綿遠。
niohon gūlmahūn
aniya gūsin ilan se de. sartagol de coohalame genefi. sartagol i
jaliyat i sulde han sagari tarbagatai de okdome acara de.
sunit i gilugen batur manggūt i goilidar hoošoci juwe nofi yarume
afame jaliyat i sulde han be wafi sunja aiman sira sartagol i
urse be ejelehe.
歲次乙卯，年三十四歲，用兵於薩爾塔郭勒。薩爾塔郭勒之扎里雅特蘇勒德汗，迎戰於薩噶哩塔爾巴噶台地方。彼時，有蘇尼特之吉魯根巴圖爾，莽努特之貴里達爾和碩齊等二人引戰，遂殺扎里雅特之蘇勒德汗，據有五部之沙喇薩爾塔郭勒人衆。
fulgiyan muduri aniya gūsin sunja se de tokmok
de coohalame genefi. bokdada hasuluk sere degere tokmok i
(p44)
manggulik sulde han okdome afaha. tede jurcit i subegetei
batur jurgen i culgitai batur juwe nofi yarume afame. menggulik i
sulde han be wafi. tokmok i urse be ejelehe.
歲次丙辰，年三十五歲，進兵托克摩克，有號博克達達哈蘇魯克德格哷托克摩克之莽古里克蘇勒德汗者，前來迎戰。于是珠爾齊特之蘇伯格特依，巴圖爾珠勒根之楚勒吉台巴圖爾等二人引戰，遂斬莽古里克蘇勒德汗，據有托克摩克之衆。
suwayan morin aniya
gūsin nadan se de. keriyet i ong han de elcin unggifi. neneme
burde fujin amba hatun be gaire de. etukui deji sekei dahū be
etubuhe. mini amai gese bihe. te hūwaliyasun i dasan doro be
uhelefi ama jui gese falinduki sehede. ong han akdarakū geren
kereit be gaifi coohalame jifi. onon birai dube hulun buir de
okdome acafi afara de. oirat i durulji taiši uriyanghan i jilma noyan
sunit i guligen i jui tontai carbi ilan nofi nendeme afame. ong han
be dahabume gaifi. geren keriyet be ejelehe.
歲次戊午，年三十七歲，遣使於克哩葉特之翁汗，言，前取布爾德大哈屯時，事之如父，曾以貂裘為獻，今朕調劑庶政，統一治道，願如父子相親。翁汗不信，率克哩葉特之衆，興兵前來，迎戰於鄂諾河下游呼倫貝爾地方。彼時，有衛喇特之都嚕勒濟台什，烏梁罕之濟勒墨諾延，蘇尼特古里根之子湍台察爾必等三人，首先轉戰，遂降翁汗，據克里葉特之衆。
šanyan bonio aniya
gūsin uyun se de. naiman i tumen han de coohalara de. dayan han
naiman i otok be bitagin genefi gaisu. jakūn tumen cooha gaifi
yabu. okdome tuwakiya. birai wesihun acaki. ugusin i borogol
noyan. arulat i bogorji i jui ūgulen carbi. olgonot i hūjir dasi ilan
nofi neneme dayan han be bašame tucibufi. naiman i urse be
ejelehe.
歲次庚申，年三十九歲，用兵於奈曼之圖們汗，命必塔錦將八萬兵往取達延汗，奈曼之鄂拓克令且迎且守，期會于河上。彼時有烏古新之博囉郭勒諾延，阿嚕拉特之博郭爾濟之子諤古倫察爾必，鄂勒固諾特之呼濟爾達什等三人，先將達延汗逐出，遂據奈曼之衆。
sahaliyan indahūn aniya dehi emu se de. gorlos de coohalara
de. gorlos i naran han orin tumen gorlos be gaifi okdome. keriye
kubker i bade afara de. hasar noyan honggirat i wacir cecen
nanggut i tukdeku i hojihon baigūt i uli akta duin nofi afame
dosifi. naran han be weihun jafafi. gorlos i urse be ejelehe.
歲次壬戌，年四十一歲，用兵於郭爾羅斯。郭爾羅斯之納琳汗，率二十萬郭爾羅斯，前來迎戰於克哩葉庫卜克爾地方。彼時有哈薩爾諾延，鴻吉喇特之斡齊爾徹辰，曩古特之圖克德庫和濟歡，巴雅固特之烏里阿克塔等四人進戰，生擒納琳汗，遂據郭爾羅斯之衆。
niowanggiyan
singgeri aniya dehi ilan se de. harligūt i arsalan han umesi
cokto bardanggi bihebi. ini gisun ejen bokda temujin ubade
tubade coohalame yabumbi. mini ubade jiderakū sere ba akū.
haha niyalma boode banjimbi. bigan de bucembi sehe seme
coohalame jidere be donjifi. ejen sara gegul bade okdome acafi.
jalair i monggol i noyan tatar i sigi hūtuk suldesun zambai darhan
gorlos i tumen noyan cecen beki wacirun jamuga ese sunja niyalma
dosifi. arsalan han be wafi. harangga urse be ejelehe.
歲次甲子，年四十三歲，哈爾里固特之阿爾薩蘭汗，甚驕縱，揚言曰，汗博克達特穆津用兵於各處，斷無不來我之疆域者，常言大丈夫生於家庭，死於原野。遂率兵前來。上聞之，迎戰於薩喇格古勒地方。彼時有扎賚爾之孟郭里諾延，塔塔爾之錫吉呼圖克，蘇勒德遜咱木拜達爾罕，郭爾羅斯之圖們諾延徹辰伯奇，斡齊掄扎穆噶等五人進戰，遂斬阿爾薩蘭汗，據有其衆。
fulgiyan tasha
aniya dehi sunja se de. tubet i guluge dorji han de coohalaha de.
tubet i han niluhū gebungge noyan ilan tanggū niyalma umesi
labdu. temen aciha alban be jafame dahame jiki seme takūraha
elcin acan caidam i bade acaha. ejen urušefi ineku han elcin de
ambarame šangnafi amasi unggire de. ejen sagiya cak lozawa
ananda g'arbei sere lama de. bithe belek alibume niluhū noyan
be amasi marifi lama de simbe soliki sembihe. mini jalan i baita
(p45)
icihiyara de šolo akū ofi. solihakū ubade bi sinde nikeme akdaki.
si tubade mimbe karmatame aisikini seme bithe unggihe. tereci
ari i ilan aiman ci fusihūn jakūnju tumen tubet i urse be dahabuha.
歲次丙寅，年四十五歲，用兵於土伯特之古魯格多爾濟汗。彼時，土伯特汗遣尼魯呼諾延為使，率三百人前來，進獻駝隻輜重無算，會于柴達木疆域，汗嘉予之，遂大賚其汗及使臣而遣之。上因致書併贄儀於薩嘉察克羅咱斡阿難達噶爾貝喇嘛，云，尼魯呼諾延之還也，即欲聘請喇嘛，但朕辦理世事未暇聘請願遙申，皈依之誠，仰懇護佑之力。由是收服阿哩三部屬八十萬土伯特人衆。
ereci ibedeme enetkek de coohalame. citanaring sere dabagan i
meifehe de isinatala. uju de emteli uihe bisire seru gebungge emu
gurgu sujume jifi. ejen i juleri ilanggeri tobgiya be bukdame
hengkilehebi. ede geren gemu ferguwendume bisire de. ejen
uttu hese wasimbume. tere enetkek i wacirtu sagūrin serengge
julgei fucihi fusa toosengge enduringge han sebe banjiha ba bihe.
te ere gisun hese akū gurgu uttu niyalma i adali hengkilerengge
ai turgun biheni. muse aikabade ten i bade isinaci. geli adarame
ojoro be sara. mini dergi abkai amai iliburengge biheo sefi.
uthai cooha gocifi marihabi.
遂進征額訥特珂克，直抵齊塔納凌嶺之山脊，遇一獨角獸，名曰塞嚕，奔至汗前，三屈其膝而叩，衆皆駭異。上諭之曰，彼額訥特珂克之斡齊爾圖薩固琳者，乃古昔降生佛菩薩大聖人之地，今此不能言語之獸類，乃肖人叩拜者，其故何哉，我等若到極至之處，不知又當何如，此蓋朕之天父藉此以示禁歟。遂振旅而還。
tubaci sartakcin i ambahai han de
minde dahame jio. alban jafa seme elcin takūraha de. tere han
daharakū uttu hendufi amasi unggihebi. ekisaka tere urse be
etuhušeme tabcilara de huwekiyehe. etenggi de gelerakū ambahai
be tašarabufi. elehun i boode orome. tere ai ganaha seme gisurefi
unggihe manggi. ejen ambula jili banjifi. amba gisun gisureci
kokirambi sehe. dekdeni gisun bikai. bi abka amai hese be alifi
juwan juwe etuhun han be gidabufi. gurun be taifin harangga
be jirgabuki sehe bihe. te i uttu amba gisun gisurerengge. toosengge
abka ama bulekušekini seme hese wasimbufi.
遣使諭令薩爾塔克沁之諳巴海汗，令輸誠納貢。其汗不從，屏使臣而拒之曰，安居之衆，乃加以強擄，遂肆意而行耶，我諳巴海不畏強侮，何有於茍且安居耶。遂遣還。汗大怒曰，諺有之出大言者招損，朕承天父之命，曾敗十二強汗，以期國治民安，今彼如此大言，天父鑑之。
suwayan muduri
aniya dehi nadan se de. ambahai han de coohalame genefi. ambahai
han juwan tumen cooha gaifi. baigal ula de okdome jifi. ilan inenggi
afara de. ejen beye cooha gaifi. aralat-i bogorji noyan. jalair i
moholi noyan. sunit i gilugen manggūt i goilidar hosigūcitai se
neneme afame dosifi ambarame gidabufi. ambahai han be wafi.
albatu urse be dahabume gaiha.
歲次戊辰，年四十七歲，用兵於諳巴海汗。諳巴海汗率兵十萬，迎戰於拜噶勒江地方，格鬬三朝，上躬自督兵，維時阿喇拉特之博郭爾濟諾延，扎賚爾之蒙郭里諾延，蘇尼特之吉魯根，莽努特之貴里達爾和錫果齊台等，爭先進戰，大敗之，斬諳巴海，盡降其所屬。
tere sartakcin i amba cooha
gocifi. ejen bokda isun urluk sei geren. hūsun bume faššame
gebu bisire urse. gurun i jalin faššaha gungge wesihun colo ujen
tušan heturi ujen kesi amba šang be jergi ilhi aname šangnafi.
tanggūta minggata tumete bunai i noyan obume harangga amba
gurun de ambarame šangnara de. bogorji noyan be umai jonohakū.
遂撤薩爾塔克沁之大兵焉。汗以伊遜烏爾魯克以下效力有名人衆，俱為國效力，著有勳勞，編次美號顯爵，重賞厚祿，以施恩行賞，至于百千萬億，皆作諾延，並大賚所屬大國，亦復如是，而弗及于博郭爾濟諾延。
dobori ergere bade genere de. bogolbacin de afabufi dosifi ergeki
serede. burde fujin cecen sutai hatun asari i dolo uttu hendume.
fambume yabure sini tere forgon ci falindufi sain i aisilame
(p46)
wehiyehe. facuhūn geterime sini amba baita be mutebufi. faršatai
ergen be hairandarakūngge bogorji waka biheo. genggiyen ejen
niyalmai han geren de kesi fulehun isibuha bime. gehun iletu
hūsun bume faššame geren ci colgoroko bogorji be ainu onggoho
ni sehede. bi onggohongge waka. silhingga urse de bogorji i
erdemu be tuwabuki sehe bihe sefi. hanci takūršara bogolbacin
be si genefi tuwana. i mimbe ainaha seme usharakū. boode sain
gisun gisureme tembidere sefi. bogolbacin be takūrafi unggihede.
夜晚當入息時，已飭博郭勒巴沁，迨入息，布爾德福晉徹辰索台哈屯，在寢室曰，汝途窮之時，扶持交結，掃除僭亂，成汝大事，奮不惜命者，得非博郭爾濟乎，明主人君，普惠澤於大衆，彼勞績宣著，效力出衆之博郭爾濟，奈何忘之。汗曰，朕非忘之，欲使忌妒者知博郭爾濟之德也。諭近侍博郭勒巴沁曰，汝往覘之，彼斷不怨朕，殆安居好言以待之耳。遂遣博郭勒巴沁前往。
ini tegusken gowa gebungge boigoji uttu hendume.
mukdendere onggolo ucarafi. muterei teile doro be aisilaha muterakū
baita be muteburengge muse yaya we ci fulu hūsun bumbihe.
sini beyebe banjiha ama eme be onggofi. sinde holboho sargan
banjiha juse eb waliyame si bi serakū. ejen de hūsun bume faššaci.
si kemuni nerginde jobocibe naranggi sebjelembi sembihe. ejen
geren harangga de kesi isibufi enteke fulu faššahangge de tumete
minggata šangnambime. ede bogorji simbe emgeri jondoho ba
akū. ese borjigin de hūsun bume yaburengge sini jorišahangge
wakao seme gisurehede.
伊妻特古斯懇郭斡云，遇於未興之前，竭力輔政，成其萬難之事，我等效力過於衆人，汝忘生身父母，拋去妻子，不分爾我，效力於汗，汝以為今雖勞苦，終可安樂，今主上施恩衆屬，賞逾千萬，而並未提及爾博郭爾濟，此輩之效力於博爾濟錦者，非由爾之指示乎。
bogorji uttu hendume. jetere omire bade
ume doosidara. jekkileme karmatara bade saikan fašša. jergi
kesi baharakū seme ume korsoro. jendu aisilame hūsun bure bade
kiceki. micihiyan funiyagangga hehe niyalmai gūnirengge
foholon. mini ejen i aisin umuhun akdun bime. minggan boobai
gu i amba doro taifin oci. minde nerginde kesi isiburakū bicibe.
mini amaga juse omosi de isibumbi. ekšeme korsoro be baiburakū.
ele hūsun bume faššame yabuci acambi. ere ainci mimbe
cenderengge. ejen ainaha seme mimbe onggorakū. ede urunakū
encu emu mangga gūnin bidere seme gisurecembi seme.
博郭爾濟答曰，飲食則無事貪饕，護衛則期于盡力，雖未得一體受恩，不必懷怨，惟竊自贊助，宣力效勞是圖，爾量淺，婦人所見者短，我汗尊軀永固，據此大寶，一統太平，當時雖不加恩于我，必施及後嗣子孫，無須急切怨望，益當奮勉效力，汗蓋試我耳，斷不忘我，此必別有深意也。
bogolbacin
wacihiyame ejen de wesimbuhe be han hendume. bi daci gisurehekūn.
ere neneme yaya we ci fulu hūsun buhe bihe. te iletu enggici
akū hing seme akdara gūnin i gurinjerakū gisurembime. an i
jergi urse be heni silhidara hacin akū. cimari bogorji i enteke
erdemu be geren de ulhibume ujen amba kesi isibuki sefi.
博郭勒巴沁將此悉行奏聞。汗曰，朕不云乎，伊從前曾出衆效力，今無分隱顯，出言肫誠不移，不似尋常人等，少懷嫉妒之心，明日將博郭爾濟如此之德，宣諭於衆，大施恩賞。
jai
inenggi geren harangga urse be isabufi. ejen uttu hese wasimbume.
sikse bi geren de kesi isibume šangnara de. bogorji be onggoho
bihebi. yamhishūn burde fujin hatun mimbe jabcame teme bisire
de. takūršara juse bogorji i boobe darime jidere de. bogorji
(p47)
tegusken juwe nofi uttu gisureceme tehebi seme minde alahabi
sefi. bogorji eigen sargan juwe nofi gisurecehe gisun be emu
songkoi hese wasimbufi. geli sarin jebele be hūwajatala sain gisun
be gisurehengge. bogorji inu samsime facuhūrame yabure de
wehiyeme aisilaha. sain funiyagangga gūnin be juwederakūngge.
bogorji inu funiyehe noho jebele be niyaratala fulu jobome
aisilanduha. bogorji inu fumereme buceme afame yabure de
yargiyan i faššaha funturšeme ergen be hairandarakūngge. bogorji
bihe sefi. te isun urluk i jergi ambasa hafasa geren urse de isitala
suwe ede ume silhidara. fulu faššaha niyalma de ujeleme kesi
isiburakū ofi. amaga i faššara jugūn be sibumbi. ere bogorji
neneme ucarafi. fulu hūsun bume faššaha be dahame. bi erebe
gūwa ci dabali ujen obure turgun. uttu seme hese wasimbuha
manggi.
至次日，集衆屬，降旨曰，曩昔朕施恩賞衆，遺忘博郭爾濟，至晚，布爾德福晉哈屯，坐談怨朕，有近侍過博郭爾濟之家，將博郭爾濟、特古斯懇二人坐談之語，悉皆奏朕，遂述博郭爾濟夫妻二人問答之言，且曰，股皮撒袋至于破壞，而仍出好言者，博郭爾濟是也，扶持顛危，而終懷好意，不貳其心者，博郭爾濟是也，有毛撒袋至於朽爛，而分外效勞者，博郭爾濟是也，舍死鏖戰，奮勇不惜身命者，博郭爾濟是也，今伊遜烏爾魯克等大臣官員，至於衆人爾等，勿生忌妒，似此出衆效力之人，若不重賞，則阻將來報效之路，博郭爾濟首先遇合，宣力效勞，朕將施恩重賞，以旌異於衆。
geren ambasa hafasa jakan ejen dosholome šangnara
de. bogorji be fuhali jondorakūngge adarame. ejen i genggiyen
de encu gūniha ba bi dere seme gisurehe be tuwaci. uttu biheni.
be ede adarame siheleci ombi. ere hese meni geren be gosirengge
waka seme gisurenduhebi. tereci ejen dorgide mini amba doro
be aisilame. tulergide tabun ūngge i urse be ejeleme. amba hada
be durgere buren be kadalara uyun aiman i noyan kuluk bogorji
sere. erei sargan tegusken gowa be tai fu žin sere colo šangnafi.
bogorji be isun urluk sei dalaha. uyun aiman i noyan obume
fungnehebi.
衆大臣官員奏云，頃蒙汗寵錫，並不提及博郭爾濟，蓋汗之明有意存焉，以此觀之，良有以也，我等何敢忌妒，此旨非所以愛我衆人也。汗曰，其賜號為內而扶助朕之大統，外而據有塔本翁格之衆董，率震動山岳師旅之九部落，諾延庫魯克博郭爾濟，其妻特古斯懇郭斡，賜號曰太夫人，封博郭爾濟為伊遜烏爾魯克之長，九部落之諾延。
